De nieuwe Amsterdamse coalitie belooft veel. Onderzoeksjournalist Floor Milikowski – zij schreef recentelijk Van wie is de stad? – vraagt zich af of de harde, besliste toon in het door Groen Links, D66, PvdA en SP afgesloten akkoord wel zo verstandig is. En wat betekenen die beloftes voor een stadsdeel als Oost?
Tekst en foto Arie van Tol
‘Met gestrekt been gaat de nieuwe coalitie er in. De neoliberale koers van de afgelopen jaren wordt, in ieder geval op papier, radicaal afgezworen.’ Dat zegt geograaf Floor Milikowski, die regelmatig schrijft voor de Groene Amsterdammer, als ze met mij praat in de talkshow Dwars door Oost in de Jungle van 6 juni.
In Van wie is de stad? – De strijd om de stad doet ze overtuigend en beeldend uit de doeken hoe Amsterdam steeds meer in de greep is geraakt van de commercie, hoe de gemeentelijke overheid steeds meer (publieke) taken overlaat aan de markt.
Het moet gezegd, niet alleen de titel van het akkoord is ambitieus
De economische cijfers mogen dan geweldig zijn, maar veel Amsterdammers moeten constateren dat zij daar niet bepaald mee opschieten. Het vinden van een betaalbare woning is tot een lot uit de loterij geworden. En om niet te struikelen over de toeristen mijden steeds meer inwoners het centrum.
Andere veranderingen zijn minder ondubbelzinnig negatief. De zogeheten gentrification rond de Javastraat – zie Dwars 199 – en de groei van het aantal goed lopende horecagelegenheden brengen ook in Oost nieuw stedelijk elan. Maar de verdrijving van de middenklasse n van de kleine middenstand is evengoed problematisch.
Helft nieuwbouw voor Amsterdammers
Sinds enkele weken heeft Amsterdam een nieuw bestuur. Onder aanvoering van Groen Links is er een akkoord gerealiseerd met de titel ‘Een nieuwe lente en een nieuw geluid’. Voor die nieuwe lente zijn wel twee van de drie partijen van de vorige ‘oude’ coalitie aangeschoven, te weten D66 en SP. En de PvdA is al zeker geen nieuwkomer in de Amsterdamse politiek, was min of meer bij het oud vuil gezet bij de vorige verkiezingen.
Het moet gezegd, niet alleen de titel van het akkoord is ambitieus, de inhoud is bij eerste grove lezing minstens zo verstrekkend. Waar het maar even kan, wordt afstand genomen van de neoliberale toon die het Amsterdamse bestuur de afgelopen jaren domineerde. Soms gebeurt dat in concrete termen – airbnb verhuur naar maximaal 30 dagen per jaar, 24-uurs opvang voor ongedocumenteerden -, vaker is de nieuwe koers vervat in intenties – Amsterdam in 2040 aardgasvrij, nieuwbouw voor de helft reserveren voor Amsterdammers die een betaalbare woning achterlaten -.
De markt is niet neutraal
Floor Milikowski zet een vraagteken bij de samenstelling van het college en bij de inhoud van het akkoord. ‘D66 was in het vorige college misschien wel liberaler en zeker onbetrouwbaarder dan de VVD. Het zou denk ik verstandiger zijn geweest om te kiezen voor de VVD in plaats van D66. Daarmee had je een breder draagvlak gehouden en mogelijk verzet uit ondernemersland zou dan ook bij voorbaat wat ingedamd zijn.’ Het rechtse weerwoord in de media was bij de presentatie van het akkoord overigens opvallend luid. Een AT5-journalist: ‘Maar er is toch geen projectontwikkelaar te vinden bij dergelijke percentages sociale huur en woningen voor de middeninkomens bij nieuwbouw ?’
In deze collegeperiode gaan drie wijken geheel van het aardgas af.
De opluchting bij links was wellicht niet minder voorspelbaar: ‘Er is kennelijk toch nog linkse politiek mogelijk.’ Floor Milikowski ziet het genuanceerder: ‘De scherpe toon in het akkoord mag dan op links wat nieuw optimisme brengen, maar het heeft wel hoge verwachtingen gewekt. Het college zal snel zichtbare resultaten moeten behalen om teleurstelling en cynisme te voorkomen.’ Het terugpakken van de regie door de gemeentelijke overheid zal niet vanzelf gaan, niet eenvoudig zijn. Zo neutraal is de markt niet.
Warboel van regels
Op een aantal terreinen laat de nieuwe coalitie haar politieke linkse kleur zien. Mensen in de bijstand hoeven ook de komende vier jaar niet te vrezen voor een verplichte tegenprestatie. Een experiment met regelluwe bijstand wordt uitgebreid. Verdringing op de arbeidsmarkt door onbetaalde arbeid moet worden voorkomen. En om de schandalige praktijken bij de schuldhulpverlening een halt toe te roepen, wordt onderzocht of de gemeente zelf bewindvoering en budgetbeheer kan gaan aanbieden.
De tekst rond het lerarentekort in het onderwijs is helaas veel minder concreet: ‘Het lerarentekort is een ernstige bedreiging voor de kwaliteit van het onderwijs. We gaan hier actief mee aan de slag.’ Rond de jeugdhulp zijn voornemens al net zo vaag: ‘Er wordt geïnvesteerd in de kwaliteit van de uitvoerders. We dringen wachtlijsten in de jeugdzorg terug.’ Geen woord over de bureaucratie en de door de gemeente opgelegde warboel aan regels die moet worden teruggedrongen.
Duurzaam
De paragraaf Wonen in het akkoord bevat veel concrete voornemens. Dit zijn slechts enkele ervan: 1) er worden 7.500 woningen per jaar gebouwd, waarvan een derde in het segment sociale corporatiewoning, 2) nieuwbouwwoningen in het betaalbare vrije sector huursegment blijven eeuwigdurend middenhuur, 3) woningen van beleggers mogen alleen maar betaalbaar worden verhuurd, wat is af te dwingen door middenhuur op te nemen in het bestemmingsplan, 4) bij nieuwbouw wordt een woonplicht ingevoerd, 5) er komt een harde scheiding tussen kortdurend woonverblijf voor internationals en toeristische verhuur.
Ook op het terrein van duurzaamheid zijn de ambities hoog: ‘In deze collegeperiode gaan drie wijken geheel van het aardgas af. Voor andere wijken worden voorbereidingen getroffen. In tenminste één wijk wordt ingezet op energievoorziening in lokaal beheer. Nieuwbouwwijken worden vanaf nu geheel aardgasvrij gebouwd, met warmte van lokale en duurzame bronnen.’ En, natuurlijk, de binnenstad moet autovrijer worden.
Verdichting
De groei van Amsterdam wordt ook door het nieuwe college als een gegeven beschouwd, als voldongen feit. Veel nieuwbouw en verdichting blijven dan ook de belangrijkste stedelijke thema’s. Naast die geografische groei lijkt ook (het streven naar verdere) economische groei een vanzelfsprekendheid. In hoeverre die continuïteit is te paren aan de ambitieuze beleidsdoelen in het akkoord is de grote vraag.
Grote stedelijke projecten zijn niet nadrukkelijk genoemd in ‘Een nieuwe lente’. Er mag verondersteld worden dat bijvoorbeeld in Oost de ontwikkeling van Amstelkwartier, van Bajeskwartier, van IJburg, maar ook van de Sluisbuurt gewoon doorgaat zoals dat in de plannen tot nog toe is vastgelegd.
Verdienmodel
Het tij kan wat betreft de Sluisbuurt nog wel keren. Floor Milikowski: ‘In het akkoord is er weliswaar geen streep gegaan door de plannen, maar in de wandelgangen van de coalitiepartijen en onder ambtenaren zijn er wel degelijk bedenkingen. Raadsleden en beleidsmakers zijn zich ervan bewust hoe moeilijk het is om een prettige leefomgeving en goede openbare ruimte te creëren in een buurt met zoveel hoge torens en zo’n hoge dichtheid. Ook de verkeersverbindingen met de Sluisbuurt zijn veel te beperkt en dat is niet makkelijk op te lossen.’
En, misschien nog doorslaggevender: ‘De tegenstanders van dit megalomane project krijgen wellicht steun uit onverwachte hoek: ontwikkelaars zouden niet willen bouwen onder de voorwaarden die het nieuwe college ze wil gaan opleggen: te veel sociale huur, te veel woningen voor de middeninkomens. Ze gaan er te weinig aan verdienen.’ Dat de strijd om Amsterdam de komende jaren gaat worden voortgezet mag duidelijk zijn. Van wie is de stad? En van wie wordt de stad?
