Heemschut en twee andere erfgoedorganisaties hebben B&W en de gemeenteraad gevraagd Betondorp, maar ook de Vondelparkbuurt en de Admiralenbuurt aan te wijzen als gemeentelijk beschermd stadsgezicht. De drie buurten zijn op zowel stedelijk als landelijk niveau van groot nationaal cultuurhistorisch belang. Bescherming op rijksniveau is destijds door her Rijk niet doorgezet. Daarmee bleven de buurten kwetsbaar, vandaar de aanvraag op gemeentelijk niveau.
Door Jaap Kamerling
De aantrekkende economie heeft samen met het gebrek aan goede regelgeving volgens de erfgoedorganisaties grote gevolgen. Door allerlei bouwactiviteiten verdwijnen tot woede van omwonenden langzaam steeds meer karakteristieken van deze bijzondere buurten. De bestaande bestemmingsplannen zouden onvoldoende bescherming bieden.
Na de annexatie van de Watergraafsmeer in 1921 maakten de architecten Gratama en Versteeg een plan voor zo’n 2000 woningen in het zuidelijk deel van de polder. Tussen 1923 en 1929 werd hier een kwalitatief hoogwaardige arbeiderswijk gebouwd volgens het tuindorp concept: een besloten buurt met pleinen, eengezinswoningen met tuintjes en overal veel groen en voorzieningen op loopafstand. Elke arbeider had daar recht op. De helft van de woningen werd uitgevoerd in beton, de andere helft in baksteen. Voor het ontwerp van de betonnen bouwblokken werden verschillende architecten uitgenodigd met aannemers, die elk weer gebruik maakten van een ander type betonsysteem. Zo ontstond een grote en unieke combinatie in betonbouw, die destijds nog nauwelijks werd toegepast.
Ondanks ingrijpende herstelwerkzaamheden in 1954 en in de jaren ’80 bleef de stedenbouwkundige opzet van de wijk overeind.
Bij de aanvraag tot rijksbescherming een jaar of acht geleden bleek er in de buurt naast vreugde ook verzet te bestaan tegen de aanvraag. Men vreesde huurverhoging als gevolg van mogelijk nieuwe herstelwerkzaamheden met het oog op de nieuwe status. Verbeteringen mogen namelijk deels in de huurprijs worden verwerkt. Gemeente en stadsdeel besloten toen de aanvraag niet door te zetten en bij de herziening van het bestemmingsplan garanties in te bouwen tot goede bescherming van de kwaliteiten van de buurt.
De drie erfgoedorganisaties zijn daar toch niet gerust op en willen nu een gemeentelijk beschermd stadsgezicht. Norman Vervat van Heemschut heeft wel oog voor het sociale aspect maar ziet het als de primaire rol van de organisaties om te waken over het erfgoed. Hij vindt het terecht, dat vervolgens de gemeente alle belangen goed tegen elkaar afweegt. Wel wijst Vervat op Zuid, waar eerst veel tegenstand bestond tegen bescherming maar men, nu er veel wordt gesloopt, opgetopt en gemoderniseerd – zie de rigoureuze uitbreiding van een villa in de Vondelstraat – toch graag bescherming wil.
Jaap Kamerling
