Een boek over de Javastraat laat goed zien hoe de stad verandert en wat de kosten en baten daarvan zijn.
Tekst Joost van der Vaart | IJopener
Alweer de Javastraat? Is er nog niet genoeg gepubliceerd over wat misschien de beroemdste winkel-avenue van Amsterdam-Oost is? In de vorige IJopener deden we uitvoerig verslag van de laatste ontwikkelingen in de Javastraat. Eerder dit jaar verscheen er zelfs een boek over: De Javastraat. Biografie van een volksstraat, geschreven door Parool-journaliste Maxime Smit.
Honderdvijfenzeventig pagina’s tekst over een winkelstraatje in de Indische Buurt, is dat niet wat veel van het goede? Nee, van de
Javastraat krijg je nooit genoeg. Of, zoals Smit schrijft: ‘De Javastraat spreekt nogal tot de verbeelding.’ Het is een prima winkelstraat maar los daarvan is het ook als breder fenomeen interessant. In zo’n straat wordt de stad weerspiegeld: op sociologisch, economisch, en etnisch-cultureel gebied.
Geen wonder dat waarnemers als Maxime Smit daarvoor belangstelling hebben. In 2016 schreef ze over de ‘verhipte’ Javastraat. Ze vond het zo fijn in de Indische Buurt dat ze er ging wonen. We kunnen dus spreken van een ervaringsdeskundige; niet zomaar een bezoeker die wat losse ervaringen heeft neergepend. Smits boek is het resultaat van tientallen gesprekken met middenstanders en buurtgenoten. Het is bovendien een grondige analyse van wat ‘gentrificatie’ heet. We lenen een uitleg daarvan bij Wikipedia: ‘Een proces van opwaardering van een stadsdeel (…); het aantrekken van kapitaalkrachtige, nieuwe bewoners en de daarmee gepaard gaande verdrijving van lagere klassen uit het stadsdeel.’ Straten en buurten veranderen constant. Een nieuwbouwwijk blijft niet nieuw maar veroudert en kan verloederen. Een afgeleefde straat kan een vitalere levensfase ingaan. Het eerste – veroudering en verloedering – voltrekt zich schijnbaar moeiteloos. Voor het tweede – opleuking – is veel nodig: geld, politieke wil, medewerking van bewoners.
Voor wie het niet wist: met de aanleg van de Javastraat is in 1900 begonnen. Het was de hoofdstraat van een nieuwe buurt, waar tien jaar later al meer dan tienduizend mensen woonden. Dat aantal zou spectaculair stijgen en daarna successievelijk afnemen. De nieuwe volkswijk werd oud, oorspronkelijke bewoners overleden, hun kinderen verhuisden naar modernere wijken. Leegstand en verloedering volgden. Treurig dieptepunt: begin jaren ’90 met dichtgetimmerde winkelpanden, drugsoverlast en de moord op sigarenwinkelier André Hartman.
Nu bloeit de Javastraat weer. Het is er niet perfect, met hier en daar een rafelrandje, maar het geheel is een fraaie afspiegeling van Amsterdam 2018. Van de Turkse groenteman tot de kekke zaak voor hipsters. Woningen boven de winkels, die ooit voor weinig van de hand gingen, worden nu duur verkocht.
Smit toont overtuigend aan dat de neergang van een straat of buurt te stoppen is en hoeveel moeite dat kost. ‘Het was een gigantische inspanning om de Javastraat op te krikken. Een combinatie van betere huisvesting, criminaliteitsbestrijding, ontwikkeling van de winkelstraat en investeringen in de leefomstandigheden was noodzakelijk om van een “achterstandswijk” een Amsterdamse “wereldwijk” te maken.’ Achteraf was de moord op Hartman misschien het keerpunt. Zijn dood vormde het begin van een veiligheidscampagne in de Indische Buurt. Met veiligheid staat of valt alles. Vanaf toen ging het berg-op.
Het aantrekken van een welvarender publiek – gentrificatie – heeft een belangrijke rol gespeeld. Het is een grote verdienste dat Smit de voor- en nadelen hiervan benoemt. Mooiere, betere winkels die op hun beurt nog meer welvarende bezoekers en bewoners aantrekken. Daarna komt er misschien een volgende fase: de middenstand kan de winkelhuren niet meer betalen en gewone mensen haken af als voor een bovenwoninkje zes ton wordt gevraagd. Het straatbeeld verandert, bewoners verhuizen, de toeristen komen. ‘Haal die weg en er blijft een spookstad over’, aldus Smit.
Veel van de mensen die Smit sprak, vinden dat de Javastraat redelijk af is. ‘Laten we hopen dat ze dan zo blijft’, schrijft Smit. Die vrome wens had ze mogen schrappen. Als de geschiedenis van de Javastraat iets aantoont, is het wel de eeuwige maalstroom van verandering. Niets blijft wat het is. Ook straten en buurten niet. De slotzin is haar vergeven. Smits biografie van de Javastraat is leerzaam voor de passant en onmisbaar voor de buurtgenoot.
Maxime Smit De Javastraat. Biografie van een volksstraat. Uitgeverij Atlas Contact (2018). 175 pagina’s. € 20,00.
