7 Er wordt vaak minachtend gesproken over de wel of niet noodzakelijke terugkeer van engagement in de literatuur. Aangestoken door deze minachting – gebaseerd op de angst een pamflet in plaats van een roman te lezen – las ik met enige huivering de eerste regels van Janine Vitafiels manifest, waarmee Simone van Saarloos haar debuutroman opent.
Voor mijn geestesoog verscheen een vrouw in wapperende boerka, een bedekte vuist in de lucht. Maar het was naïef te denken dat Van Saarloos zich van deze thematiek niet bewust was en haar roman toont juist hoe zo’n terugkeer er wel uit zou kunnen zien.
In De vrouw die volgen we moleculair bioloog Janine Vitafiel. In haar lab, dat ze slechts verlaat om af en toe de nacht thuis door te brengen en een rondje hard te lopen, buigt ze zich over het sperma van verkrachters en doet ze onder andere onderzoek naar bloedcellen die werken als pleisters. Officieus om Janine wat rust te gunnen en officieel omdat de mogelijkheid op een vast contract uitgesloten lijkt, besluit de leidinggevende van Janine haar voor drie maanden te ontslaan.
Die drie maanden brengt ze door in New York, trainend voor de marathon.
Daar, in New York, is waar deze roman zich hoofdzakelijk afspeelt.
Vitafiel huurt een appartement in Brooklyn, vlakbij de wilde evenknie van Central Park: Prospect Park. Elke ochtend dwingt ze zichzelf één of meerdere rondjes over het asfaltpad te rennen, net zo lang tot haar hart het gewenste ritme slaagt. New York is de achtergrond die soms ongestoord de voorgrond opeist. De schakers op Union Square, de kotsende jongen in de metro naar Williamsburg, de boerenmarkt op zaterdag – voor wie eerder in New York geweest is leest Van Saarloos’ boek als een levende herinnering, voor wie nog gaan moet als een dwingende uitnodiging, al vertalen New Yorkse straten soms wat hakkelend naar niet-bestaand Nederlands equivalenten.
Vitafiel observeert en wordt geobserveerd. Soms is het niet duidelijk of de aforismen waarmee de roman doorspekt is gebaseerd zijn op de blik van de protagonist of op die van de schrijver. Hoewel Van Saarloos regelmatig in een enkele zin een poëtische waarheid optekent, kan de overdaad soms wat moralistisch aandoen. Alsof we tijdens het lezen niet de opgeheven vinger moeten vergeten en conclusies aan het eind van elke alinea onontbeerlijk zijn. Tegelijkertijd wordt het op geen enkele plaats werkelijk teveel en is Janine Vitafiels op den duur merkwaardig wordende rondgang door New York vlot en overtuigend opgetekend.
Maar curieus wordt het wel, wanneer Vitafiel zich een boerka aanmeet en de eerste woorden van het manifest waarmee de roman opent, opschrijft.
Zichtbaar waant zij zich onzichtbaar – het is een typische Van Saarlooszin. Maar het gegeven is op verschillende manieren interessant.
Omdat Vitafiel zich niet inlaat met de religieuze betekenis van het gewaad, blijft haar poging in eerste instantie een provocatie. Het roept de vraag op hoe verschillend de toe-eigening van dit gewaad is van andere vormen die vandaag de dag niet (meer) door de beugel kunnen.
Tegelijkertijd is het als literair en sociologisch experiment interessant om te zien wat er gebeurt wanneer een roodharige vrouw in boerka door de straten van New York rent, zeker wanneer de staat van alertheid in die stad wordt opgevoerd.
Toch doet de focus op de boerka alleen – die in veelvoud op het omslag van De vrouw die prijkt – de roman tekort. Wie eerder werk van Simone van Saarloos gelezen heeft, kan misschien gestruikeld zijn over haar soms cryptisch-filosofische overwegingen. In deze roman zijn deze bijna allemaal tot een minimum beperkt en vloeit het filosofische juist natuurlijk uit het concrete voort. Zo krijgt het idee van ‘creatieterrorisme’ – een radicale daad van schepping, in plaats van destructie – duidelijke vormen aan de hand van het gezin waaruit Vitafiel voortkomt, haar labonderzoek en Vitafiels weigering tot het accepteren van de status quo.
De vrouw die is geschreven door Simone van Saarloos,
en uitgegeven door Nijgh en Van Ditmar
Katty Gerez Heemstra is boekverkoper bij Pantheon Boekhandel, Sint Antoniesbreestraat 132
