Bijna dagelijks worden we geconfronteerd met berichten over de gevolgen van klimaatverandering in de vorm van smeltende poolkappen, extreem weer, droogte en overstromingen. In hoeverre is het mogelijk de gevolgen te beschrijven op de kleine schaal van het verspreidingsgebied van IJopener?
Tekst Corry Zoll | Foto Marcel de Cnock | IJopener
Er wordt in Nederland door de overheid en de waterschappen geïnvesteerd in onderzoek en toepassingen als verbreding van de dijken. Dit artikel probeert een kort beeld te schetsen van de mogelijke klimaatbedreigingen in ons woongebied. Overstromingen zijn in onze omgeving eeuwenlang een bedreiging geweest. Zo is het Nieuwe Diep bij het Flevopark nog het resultaat van overstromingen van de Zuiderzee in de dertiende en de vijftiende eeuw. Door een doorbraak van de Zuiderzee door de Diemerzeedijk in 1422 ontstond het meer. In 1651 bij de Sint-Pietersvloed was er een nieuwe doorbraak. Een deel van wat nu het Flevopark en de Indische Buurt is, overstroomde vanuit het Nieuwe Diep.
Wij voelen ons nu rijk met al dat water om ons heen. Maar hoe veilig kunnen wij ons blijven voelen in tijden van klimaatverandering en extreme weersveranderingen? Wat zijn op korte en langere termijn bedreigingen voor het houden van droge voeten en een veilige woonomgeving? Jeroen Aerts, hoogleraar Water & Climate Risk bij het Instituut voor Milieuvraagstukken van de Vrije Universiteit en zelf bewoner van IJburg, schetst een beeld van risico’s waarop we ons moeten voorbereiden. Volgens hem geldt voor ons leefgebied zeker niet meer een directe dreiging, zoals in het verleden van de Zuider- en de Noordzee. Het stelsel van zeeweringen en dijken vormt in ons land een goede beveiliging. Het blijft echter nodig om mogelijke zwakke plekken in de beveiliging tegen wateroverlast in de gaten te houden.
Afwatering
De afgelopen jaren zijn er vaker zomers geweest waarin door extreem zware en langdurige regenbuien kelders onderliepen en het rioolsysteem de hoeveelheid regenwater niet verwerken kon. Het moet een continu aandachtspunt zijn bij de inrichting van de openbare ruimte, zoals bij het bouwen van ondergrondse garages. Water wil nu eenmaal altijd naar het laagste punt stromen. Op basis van ervaringen als de gevolgen van een gesprongen waterleiding in de kelder van het VUmc in 2015, moeten locatievoorschriften geformuleerd worden om een instelling minder kwetsbaar te maken. Het ziekenhuis moest toen geëvacueerd worden.
Bij bouwafspraken in de stad is de afwatering van hemelwater een belangrijk aandachtspunt. Bewoners met een tuin worden bijvoorbeeld aangemoedigd om af te zien van volledige betegeling. Ook wordt in de stad tussen de tramrails – waar dit mogelijk is – gras ingezaaid om regenwater tijdelijk op te vangen in de bodem, en zo het riool minder te belasten tijdens een regenbui. Op grotere schaal wordt rond het IJsselmeer en langs de rivieren veel geïnvesteerd in onderhoud en controle van de dijken. Het is uniek in de wereld dat de Nederlandse bevolking, middels de waterschapsbelasting, bijdraagt aan deze voorzieningen.
Waterpeil IJsselmeer
Het waterpeil in het IJsselmeer wordt gereguleerd. Zo wordt overtollig water (bijvoorbeeld het inkomende water van de IJssel en Rijn) bij eb gespuid in de Waddenzee via sluizen bij Den Oever en Kornwerderzand.. De waterstand in het IJsselmeer heeft een zomer- en een winterpeil. Momenteel wordt het zomerpeil op 20 centimeter onder NAP gehouden en het winterpeil op 40 centimeter onder NAP.
In het Markermeer worden deze waterpeilen op hetzelfde niveau gehouden. Het op peil houden van de waterhoogten verloopt via het IJsselmeer. In de toekomst zal het Markermeer een belangrijke functie moeten krijgen in de drinkwatervoorziening, omdat door klimaatverandering naast meer natte perioden ook vaker droogte zal optreden in de zomer. Een voorproefje hiervan hebben we in de droge zomer van 2003 meegemaakt, toen het gemaal Zeeburg IJsselmeerwater naar het Westland heeft gepompt.
Naar verwachting zal in de toekomst de hoeveelheid water die op de Waddenzee geloosd wordt, verdubbelen. Gebaseerd op de te verwachten gevolgen van klimaatverandering, wordt er rekening mee gehouden dat het peil van de Waddenzee 30 cm hoger wordt dan dat van het IJsselmeer. Op welke manier in de toekomst de gevolgen van klimaatverandering uiteindelijk hun beslag zullen krijgen, is moeilijk voor te stellen. Maar ook hier geldt: een gewaarschuwd mens telt voor twee.
