In de reeks Sculpturen van Oost ‘Les Grandes Formes’ van de Franse kunstenaar Jacques Vieille. Het kunstproject staat sinds 1995 op een stukje niemandsland bij de zogenoemde Gooise Knoop, het knooppunt A10/Gooiseweg
Méland Langeveld | Dwars
‘Les Grandes Formes’ is een veld van fruitbomen, in rijen van 33 opgestelde hekwerken van metaal, waarlangs de takken van 84 perenbomen, 36 appelbomen en 71 druivenstruiken in diverse patronen zijn opgebonden. Vijftien elektriciteitsmasten staan er als een woud van metalen boomstammen naast. De masten hebben dezelfde vertakkingen als de leibomen (het zijn bomen waarvan de takken in een bepaalde richting zijn geleid). Dit levert een merkwaardige spanning tussen cultuur en natuur op.
Patronen
De kunstenaar is vooral geïnteresseerd in het reconstrueren van de identiteit van een plek om deze vervolgens zichtbaar te maken. Voor zijn ontwerp heeft hij zich verdiept in de geschiedenis van de Watergraafsmeer, die een rijke traditie op het gebied van tuinieren en kweken heeft. In de zeventiende en achttiende eeuw hebben welgestelde Amsterdammers hier hun buitenplaatsen en pleziertuinen – meestal naar Frans voorbeeld vormgegeven – met moestuinen, fruitbomen, vijvers, fonteinen en beeldhouwwerken. In die periode ontstaat het idee de fruitbomen langs raamwerken op te binden. Behalve dat het een gevoel van schoonheid geeft, toont het ook handelsgeest. Verder blijken de fruitbomen op deze manier meer en mooiere vruchten te geven dan in ongesnoeide vorm.
Jacques Vieille doet hetzelfde: hij brengt op elk rek een patroon aan. Sommige patronen zijn klassiek, andere zijn bedacht door hem en leerlingen van het Florens College. Leerlingen van deze school, dat opleidingen verzorgt in ‘Natuur en Groen’, verzorgden de aanplant en ze dragen zorg voor het onderhoud. Ze maaien het gras, wieden het onkruid en snoeien de boomsoorten in de juiste patronen. De oogst is voor de leerlingen, maar in de praktijk smullen de vogels ervan. De bomen staan zo dicht langs de snelweg, dat je maar beter de vruchten niet kan eten.
Stukjes niemandsland
Terwijl het verkeer voorbijraast en de regen druilerig over hen neerdaalt, legt Jacques Vieille tijdens de onthulling uit: ‘De omwonenden uit Betondorp zeiden tegen mij: jammer dat je die bomen hier hebt gezet! Maar dat ben ik niet met ze eens. Juist deze stukjes niemandsland, waarvan er zoveel zijn langs onze snelwegen, moeten geannexeerd worden.’
De kunstenaar wijst op de vrij druk bevaren Weespertrekvaart die langs het beplante grasveld van tweeduizend vierkante meter loopt, en het fietspad tussen Duivendrecht en Amsterdam waar veel mensen overheen fietsen. ‘Dit moet een openbare tuin worden voor passanten en buurtbewoners. Lang zal men hier niet blijven, vanwege het verkeerslawaai. Hooguit een paar minuten, waarin je de namen van de fruitbomen kunt lezen, of een appeltje van een boom plukt.’ Een vraag uit het publiek: ‘Wat doen de elektriciteitsmasten hier, die als een klein woud van metalen boomstammen achter de leibomen staan opgesteld?’ ‘Ze vertonen vergelijkbare vertakkingen als de leibomen, zij zijn de industriële pendant van de ‘natuurlijke’ bomen die als gevolg van het snoeien uiteraard verre van natuurlijk zijn. De masten zijn vooral voor de automobilist bedoeld, als een markering van deze plaats. De leibomen zijn eerder een symbool van de controle die de mens over de natuur wil hebben. Toch zal de natuur haar gang gaan midden in dit inferno van het moderne leven. De fruitbomen zullen bloeien en vrucht dragen, daar kan geen ringweg iets aan veranderen.’ (17 juni 1995)
Jacques Vieille – geboren in 1948 te Baden-Baden, Duitsland – is hedendaags beeldend kunstenaar, wonend in Frankrijk. Zijn werk bestaat grotendeels uit installatiekunst en landschapskunst. Hij studeerde aan de Ecole des Beaux-Arts in Dijon.
