Levensverhalen van vluchtelingen: Wie niet weg is is gezien

Vooruitlopend op het vluchtelingendebat in de Q-Factory op maandag 9 mei ging Annemarije Pronk naar de Meevaart. Daar speelde ‘Remember Amsterdam – Crash Course Refugee’ in het kader van het festival Ongekend Bijzonder. Het festival vraagt aandacht voor de levensverhalen van vluchtelingen die noodgedwongen hun land hebben moeten verlaten. De focus ligt op de vraag hoe zij in Nederland een nieuw leven hebben opgebouwd en wat zij als hun bijdrage aan de vier grote steden van Nederland zien.

Het publiek gaat op cursus, spoedcursus vluchtelingenbestaan wel te verstaan. Vanaf het begin van de voorstelling word je meegesleurd in de belevingswereld van de vluchtelingen waarbij het Nederlands wordt afgewisseld met het Engels. Het is onmogelijk afstand te bewaren. Het begint met wachten op de voorstelling: vijf á tien minuten. Voor vluchtelingen kunnen dat zes maanden, een jaar, jaren  zijn. Dan verschijnen beelden afgewisseld met teksten op een groot scherm en een 27-jarige Syriër die in gebroken Nederlands doorneemt wat er op je afkomt als vluchteling.

^{‘Hoe vaak ben je bezig met de vluchtelingenproblematiek?}
Acteurs met verschillende nationaliteiten stellen intussen mensen uit de zaal vragen als ‘Hoe vaak ben je bezig met de vluchtelingenproblematiek?’, ‘Mag ik in uw tas kijken, in het kader van een standaardprocedure?’ Met deze interactie kun je je onmogelijk afzijdig houden. Wat je als burger in de buitenwereld echter wel doet uit zelfbehoud nietwaar? Mij wordt in het Engels gevraagd of ik een hoofddoekje zou dragen. Waarop ik ‘not necessarily’  antwoord. Dan volgt telkens de terugkerende stelling: een nette leugen is beter dan de rommelige waarheid…  Oud-wethouder Pieter Hilhorst draagt uit zijn hoofd een gedicht voor van Slauerhoff: ‘In Nederland wil ik niet leven’. Maar je hebt niet altijd de keus denk ik er achter aan. Zeker niet als vluchteling.

^{Asielprocedure in jaren ’90}
In een documentaire komt een echtpaar op leeftijd voorbij, dat niet een tweede keer de Tweede Wereldoorlog wil meemaken. Zij heeft geld in het buitenland gespaard voor het geval dat. Project-coördinator van het festival Firoez Azarhoosh uit Iran vertelt vanuit een fietstaxi en hoe de asielprocedure was in de jaren ’90: een interview op Schiphol met de vreemdelingenpolitie, één à twee keer bij de advocaat langs, en acht maanden later de uitkomst van de procedure. Vanaf toen voelde hij zich een man uit Iran en een ingezetene van Amsterdam. Hij stelt vast dat het klimaat in Nederland anders is geworden. Nu wordt hij weer geconfronteerd met zijn vluchtelingen verleden: triest, maar al te waar denk ik erbij. Wat moedig dat hij er niet voor terugdeinst om dit te ruiterlijk toe te geven… De Nederlandse asielprocedure anno  2016 is vele malen uitgebreider: eerst registratie met stempel, gevolgd door een periode van rust en voorbereiding op het verhoor waarbij wordt verwacht dat je jezelf voorstelt, waar je vandaan komt, en foto’s laten zien die je verhaal onderbouwen, gevolgd door stap vier die een nader verhoor om te zien of je vluchtverhaal consistent is. Tot slot twee stappen die het geheel afsluiten: een evaluatie en de eindbeslissing waarin je als vluchteling niks in te brengen hebt.

^{Herinneringen}
Aan een aantal vluchtelingen wordt gevraagd wat zij het meest missen en dan blijken het leraren op school te zijn, vrienden (die in de herinnering dreigen weg te glijden), plekken met jeugdherinneringen. De eerste indrukken die zij hebben opgedaan van het toevluchtsoord NL komen summier aan bod: Damascus is net zo’n drukke stad als Amsterdam waar veel minder fietsen rijden! Een jonge vluchteling zegt voor de camera dat het voor jongeren makkelijker is een nieuw leven aan te meten, dan voor ouderen.  Als jongere kun je de taal leren, vrienden maken. Maar je zult je desondanks altijd anders blijven voelen. Dan wordt het publiek gevraagd met ogen dicht te bedenken wat het van huis zou meenemen als dierbaar souvenir. Geld, foto’s ?

^{Onwil of onkunde?}
Met een stuk karton wordt een reis uitgezet die als gevaarlijk werd beleefd door een acteur uit België. Maar eigenlijk is het niet te vergelijken met de reis die vluchtelingen genoodzaakt zijn te nemen. Weer een nuance, weer een relativering van de belevingswereld tussen Westerse burgers en burgers uit oorlogsgebieden. Mensen in Europa kunnen zich eigenlijk geen voorstelling maken van de oorlog met al haar wreedheden. Kwestie van onwil of onkunde?

Tot slot wordt een troostpakket uitgedeeld met one liners als ‘I’m not a number’, Nee heb je, ja kun je krijgen , ‘protect people not boarders’, koopmansmentaliteit, ‘I will never kill!’, love, human rights, compassion en ‘Amsterdam huilt waar het eens heeft gelachen’.

Bij het afscheid met de acteurs krijgt het publiek een witte zakdoek mee met de opdruk ‘Remember Amsterdam – Crash Course Refugee’. Er staan spaarvarkens om een bijdrage te leveren voor de vluchtelingen die betrokken waren bij de opzet van de voorstelling. Geen feestvarkens dus. Daar is de realiteit te pijnlijk voor.