Ruim een eeuw geleden, in 1910, bouwde het Departement van Oorlog op het meest zuidwestelijke puntje van het Zeeburgereiland een militair complex met schietbanen en exercitieterrein. Het was de enige plek waar je met militaire voertuigen het eiland op kon, wat onontbeerlijk was voor het zevende Regiment Infanterie dat er zijn intrek nam. Op de bestaande fundamenten is herbouw mogelijk.
Tekst Steven Bergsma | Foto’s KLM en Arjen Poortman | IJopener
Begin twintigste eeuw begon de bouw van de Indische Buurt op de plek waar toen de militaire schietbanen lagen. Deze werden verplaatst naar het toenmalige baggerdepot dat later het Zeeburgereiland zou worden. Tegen de Zuider IJdijk, langs het Amsterdam-Rijnkanaal, werd een terp aangelegd en bebouwd met een wachterswoning met slagboom en rood-wit geblokte granieten grenspaal, een houten manschappenverblijf, een metalen loods voor de opslag van schietschijven en een stenen toiletgebouwtje. De schietbanen en het exercitieterrein werden wat oostelijker aangelegd.
Het was het begin van de opbouw van het Zeeburgereiland als basis voor marine, luchtmacht en landmacht. De Marineluchtvaartdienst vestigde er Marinevliegkamp Schellingwoude voor watervliegtuigen aan de noordzijde van het eiland. Deze basis werd ook gebruikt voor de ontwikkeling van commerciële vliegtuigen. De Duitsers hebben in de oorlog het eiland verder bebouwd met manschappenverblijven, bunkers, munitieopslagplaatsen en wegen. Tot 1957 bleef het eiland militair terrein, daarna werden enkele gebouwen gesloopt, maar vestigden zich er ook andere functies, zoals bijvoorbeeld het Herseninstituut. Het wachtershuis bleef bewoond en is enkele jaren geleden opgeknapt. De overige gebouwen raakten in verval, maar de betonnen funderingen – 50 cm boven de grond – zijn er nog.
Stelling van Amsterdam
De terp was de eerste bebouwing op het Zeeburgereiland en wordt beschouwd als indirect onderdeel van de Stelling van Amsterdam. De Zuider IJdijk is als ‘Hoofdverdedigingslijn’ onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Het zevende Regiment Infanterie zou in geval van oorlog deze linie moeten verdedigen.
De Stelling wordt niet alleen door Provincie Noord-Holland en Rijk als monument beschermd. Sinds 1996 is door de Unesco het belang van dit historisch erfgoed erkend en staat de Stelling op de lijst van Werelderfgoed.
Herbouw
De oude fundamenten van het complex zijn in prima staat en zeer goed bruikbaar om de gebouwen weer op te bouwen op basis van de bestektekening uit 1907. Met de herbouw zal de geschiedenis van het Zeeburgereiland weer zichtbaar kunnen worden, vergelijkbaar met de restauratie van de Stelling van Amsterdam in Vijfhuizen. De boom die al een aantal jaren binnen de fundering groeit kan blijven staan. Het manschappenverblijf zal dan kleiner worden. Een architect die in Amsterdam veel ervaring heeft met dergelijke historische opdrachten zal de plannen uitwerken. De bestemming zal worden gekozen in overleg met betrokkenen, overheid en buurt. Mogelijke bestemmingen zijn: Museum Zeeburgereiland, buurtzaal, woning, openbaar toilet, atelier.
Bestemmingsplan en MER
Belangrijk voor de toekomst wordt het bestemmingsplan Baaibuurt-West. In de aanloop naar concretisering van dat plan is een Milieu Effect Rapportage (MER) nodig. Op 31 oktober 2018 jongstleden is de MER Zeeburgereiland door B&W vastgesteld. In de raadscommissie van 21 november en de gemeenteraad van 28/29 november volgden de bestuurlijke behandeling. Op dit moment is nog niet bekend hoe de gemeenteraad tegenover de heropbouw staat. Wel heeft de gemeente zich in de Erfgoed agenda (2016) in algemene termen uitgesproken voor ‘het optimaal inzetten van erfgoed bij de transformatie en groei van de stad.’ Wie weet komen dus op deze plek de ‘oudste’ gebouwen van het Zeeburgereiland.
