De ontwikkeling van ‘booming Noord’ gaat in het Oostelijk Havengebied niet onopgemerkt voorbij. Zeker nu de gemeente deze zomer besloot voor De sprong over het IJ. Kop Java-eiland krijgt de eerste brug naar Noord. Deze verbinding gaat het dagelijkse leven van de bewoners van het Oostelijk Havengebied veranderen. Noord en Oost gaan zich vermengen.
Tekst Bas Kok | Foto Kees Hoogeveen | IJopener
Aan de Javakade ligt Het Einde van de Wereld. Het schip met deze naam kwam voort uit het gelijknamige en inmiddels gesloopte kraakpand aan de Sumatrakade. De naam symboliseert de positie van het Oostelijk Havengebied, althans, de positie zoals die de afgelopen decennia was. Het IJ en de Sumatrakade waren een eindgrens, de noordelijke poolcirkel van Amsterdam. Natuurlijk lag ergens aan de overkant stadsdeel Noord, maar ach, dat was een nondescript gebied waar je nooit hoefde te zijn. Begin jaren negentig begon het Oostelijk Havengebied een tweede leven als grootstedelijke woonwijk. Een eeuw havenverleden en ruim tien broedplaatsjaren met kunstenaars en krakers worden overeind gehouden met een handvol bewaarde gebouwen, een kraan en diverse beelden. De nieuwbouw uit de jaren negentig was toch vooral een make-over. Nu is de buurt, waar ik zelf van 2000 tot 2013 op Borneo-eiland woonde, een rustige buitenwijk. Elk stukje grond goed gebruikt – wat kan hier aan die uiterste rand van de stad nog veranderen?
Bas Kok is auteur van Oerknal aan het IJ. Dit boek beschrijft het oude én nieuwe Amsterdam aan het IJ. Het boek, dat onder meer verkrijgbaar bij Boekhandel van Pampus, besteedt aandacht aan bruggen over het IJ. Bas studeerde psychologie aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder publiceerde hij het boek Assessment doen, en de prozawerken Het lab en Kapampa.
Overkant
Ook in Noord veranderde jarenlang niets. Alleen tijdens Sail wist je dat daar een ‘overkant’ was. Maar een jaar of vijf geleden gebeurde er iets. Plotseling zat EYE in Noord. Even later de Tolhuistuin met de middenzaal van Paradiso. De voormalige Shelltoren met haar nieuwe kroon werd het wereldwijde hoofdkantoor van de Dance-scene. Goed zichtbaar als je op de Veemkade achter winkelcentrum Brazilië staat, alsof hij een beetje onderdeel is van de buurt. Vervolgens vertoonde die ongenaakbaar gesloten industriewand aan het IJ tegenover het Java-eiland ook nog eens barsten. Stork, Draka en andere industriëlen vertrokken, de muur was gevallen. Er kwamen leuke restaurants, theatergezelschapjes, skateramps en hippe bedrijven.
Achter het einde van de wereld begint nu een nieuwe wereld die doet denken aan het Oostelijk Havengebied in z’n spannendste jaren. Ruig, creatief en vol kunstenaars. Daar aan de overkant wonen 93.000 mensen, en er worden de komende decennia meer woningen, instellingen en kantoren bijgebouwd dan in het hele Oostelijk Havengebied bij elkaar. Inmiddels is er een gratis pont naar het Hamerstraatgebied. Het is de geleidelijke overgang naar een vaste verbinding.
200 meter
Over vijf jaar, rond 2022, moet hij klaar zijn. De komst van de brug zal de eerste grote verandering zijn in de prille geschiedenis van de havens Oost als woonwijk. Niet het gebied zelf maar de context van de wijk verandert compleet. Vooral het Java- en KNSM-eiland zijn dan niet langer een schiereiland dat de grens vormt, maar een ‘middeneiland’ met een vrij centrale positie in Amsterdam. Oost en Noord waren, als een soort Oost en West-Berlijn, meer dan een eeuw kunstmatig gescheiden vanwege het besluit geen bruggen te bouwen. Op het Java-eiland is de afstand met Noord 200 meter. In winkelcentrum Brazilië is dat de afstand tussen de Jumbo en de Albert Heijn. Je kunt vanaf kop Java naar iemand op de Noordwal zwaaien en zelfs roepen, maar als je naar diegene toe wilt lopen kost dat vijftig minuten. Zo zijn Oost en Noord altijd twee aparte werelden gebleven. Maar straks gaan deze twee stukjes Amsterdam zich vermengen.
Met de fietsbrug naar Noord zijn Java- en KNSM-eiland niet langer een afgelegen schiereiland
Brug
Niet alle inwoners op Java-eiland vinden dat een gunstige zaak. Tegenstanders van de brug vrezen onder meer de verkeersdrukte en milieuvervuiling. Het is een feit dat die zal toenemen, maar de brug wordt niet toegankelijk voor auto’s en met de juiste maatregelen tegen scooters kan dat probleem worden verminderd. Het argument dat de pont goedkoper en snel genoeg is, wordt door onderzoek weersproken. Ponten hebben een lage capaciteit en frequentie, en zijn duur. Daarnaast kunnen ze de explosieve groei van Noord niet aan. Vandaar het besluit van de gemeente. De brug is voor alles een normale ontwikkeling. In alle vergelijkbare situaties heeft Amsterdam altijd bruggen gebouwd. Het ‘steppingstone’ stadseiland is in genoeg andere wereldsteden een bekend en geliefd fenomeen. Ons eigen Rotterdam heeft natuurlijk de Kop van Zuid en het Noordereiland. Wenen heeft z’n beroemde Donau-insel, Berlijn heeft het Museum-insel en Parijs heeft in de Seine verschillende beroemde eilanden. Eigenlijk heeft elke grote rivierstad met stadseilanden, beide overkanten vast verbonden. Tijdens de research van mijn boek Oerknal aan het IJ kwam ik tot de conclusie dat Amsterdam de enige rivierstad op de wereld is waar fietsers en voetgangers in het centrale deel van de stad niet die twee- à driehonderd meter van de ene oever naar de andere op eigen kracht kunnen oversteken. Het niét bouwen van een fietsbrug over het IJ is een uitzonderlijk fenomeen. Met als bijkomend curiosum dat juist Amsterdam brug- én fietsstad nummer één van de wereld is.
Impact
Belangrijkste vraag is wat de impact van de brug over het IJ zal zijn voor het Oostelijk Havengebied. Uiterlijk zal er weinig veranderen. Er zullen vermoedelijk geen gebouwen of voorzieningen bij komen die anders niét waren verrezen. Het Oostelijk Havengebied is simpelweg al volgebouwd, op de kop van Java na. De sfeer op de eilanden zal evenmin echt veranderen. Het zal iets bevolkter worden op straat, maar zonder veranderde bestemmingsplannen wordt het geen kermis. De meest zichtbare en voor de hand liggende verandering is dat het langzaam verkeer op de Javabrug sterk zal toenemen. Waarschijnlijk zullen de betere uitvalsmogelijkheden en het hogere voorzieningenniveau tot enige waardestijging van de huizen leiden.
De allergrootste verandering ligt in een onverwachte hoek. De bewoners van het Java- en KNSM-eiland, en in mindere mate ook die van de rest van het havengebied, zullen anders in hun buurt gaan leven. Zij wonen straks in een veel grotere buurt. De tot nu toe volledig op oostkant centrum gerichte wijk zal zich in de toekomst nadrukkelijk op Noord oriënteren. Bewoners van Java en KNSM gaan een behoorlijk andere dagelijkse gang maken, bijna te vergelijken met verhuizen. Dit komt doordat veel relevante en aantrekkelijke omgevingsfuncties voor inwoners van het Java-eiland straks in Noord het meest dichtbij liggen. Qua boodschappen ligt de dichtstbijzijnde Jumbo voor Java-eilanders niet meer in winkelcentrum Brazilië maar in het Hamerstraatgebied. Deze Jumbo Foodmarkt bakt trouwens erg lekkere, goedkope steenovenpizza’s en zal ook in de rest van het havengebied populair worden. Het grootste stadspark van de buurt is niet langer het Flevopark maar ’t Vliegenbos-Noorderpark. Het Noorderparkbad, uitgeroepen tot mooiste van de wereld, is straks voor de meeste havengebiedbewoners het dichtstbijzijnde overdekte zwembad. Op sommige basisscholen zitten kinderen uit Oost en Noord dan ongeveer fifty-fifty naast elkaar in de klas. Cineship in de IJhaven kwam nooit van de grond, maar het goede nieuws: de buurt krijgt er misschien wel het leukste arthousebioscoopje van de stad bij. FC Hyena: erg lekker eten en even dichtbij als Studio K.
Definitief voorkeursbesluit
Van de brug wordt soms gezegd dat het slechts een plan of een principebesluit is. Dat klopt niet. Het is een definitief voorkeursbesluit, dat na een traject van ruim twee jaar vrijwel unaniem is genomen door B&W en de raad. Er is mij geen definitief voorkeursbesluit bekend dat is teruggedraaid. De wat weifelende term ‘voorkeur’ verwijst naar het feit dat het exacte tracé nog niet is vastgelegd. Als het tracé van de Java-brug nog iets verandert, hoeft de besluitvormingscyclus niet opnieuw. Het volstaat dan om het nieuwe tracébesluit door het college en de raad te laten herbevestigen.
Scharnierfunctie
Het Oostelijk Havengebied krijgt een scharnierfunctie. In de loop van deze eeuw zal het gebied waarschijnlijk minimaal nóg twee grote bruggen krijgen. Van de Sluisbuurt op Zeeburgereiland zal een fietsbrug komen naar Borneo-Sporenburg. Ook zijn studies gedaan naar de zogeheten Kompas-eiland-variant voor een brug van het Azartplein naar Nieuwendam. De uitkomsten van deze studies zijn positief.
Duidelijk is dat het Java- en KNSM-eiland hun positie als schiereiland kwijtraken. De inwoners wonen in een constellatie die verdwijnt. Mocht er wat van de rust verloren gaan, dan kunnen ze dat compenseren met een wandeling door het oudste stadsbos van Amsterdam. Dat is helemaal niet het einde van de wereld.
