U bevindt zich hier

Als we de Oranje Vrijstaatkade oplopen zien we een sliert witte betonnen blokken, die prachtig contrasteert met de straatstenen van de kade en het water, dat donker spiegelt of hel weerkaatst. Daarop persoonlijke berichten, versleuteld in de openbare ruimte. Hoe spannend kan kunst op straat zijn?

Frits Vogels | Foto Peter Cuypers | Dwars

Bij veel kunstwerken ervaar ik directe beeldoverdracht. Ik heb dan geen uitleg nodig in woorden want de indruk via mijn ogen naar de hersens is zo sterk dat ik sprakeloos ben. Dat gebeurt maar deels bij U bevindt zich hier. Bij een kunstwerk dat voor een groot deel uit letters bestaat is het onmogelijk om alleen van directe beeldoverdracht te spreken. Hier moet denkwerk verricht worden.

Het begint al met de zin U bevindt zich hier. Die lijkt een dooddoener. Maar bij nader inzien is het dat niet. Net zo min als meer van de citaten in dit beeldende werk. Ze hebben allemaal minstens één dubbele bodem. De frase kriebelt en maakt opstandig. ‘Ja logisch, ben ik hier, ik kan toch nergens anders zijn en als ik ergens anders naartoe ga, kan ik nog steeds zeggen dat ik ‘hier’ ben want ‘hier’ kleeft aan mij.’ Bovendien is het hier in deze betonnen letters geen neutrale plek: hier heeft in 1943 tijdens de Duitse bezetting de laatste grote razzia van Amsterdam plaatsgevonden in wat ooit Polderweggebied was. Het heet nu ‘Oostpoort’. Wordt hier daardoor daar?

Schijnbaar monotoon
Een ander citaat is Het was altijd al zo. Dat lijkt een cliché van iemand die aan het verleden is gehecht, maar ook hier is een diepere achtergrond te ontdekken. Je kunt je immers wel verzetten tegen de tand des tijds, maar als je je realiseert dat het altijd zo was, ook voor anderen, kun je er misschien wat meer vrede mee hebben. Ook het verzet tegen verandering kan de conformist in ons naar boven roepen: ‘nee, niet veranderen, het is goed zo, het was altijd al zo, en zo moet het blijven.’ Martijn Sandberg lijkt een ingewikkeld spel met zijn kijkers te spelen. Maar na een tijdje begin je grip te krijgen op zijn vocabulaire. Want speels is het, wat er met je gebeurt als je je overgeeft aan de schijnbaar monotone vormgeving: citaten van twintigste-eeuwse inwoners van Amsterdam die allemaal iets voor Oost hebben betekend.

Wrange klank
Ook voor de achtergrond van de citaten moet je niet in de eerste plaats bij het kunstwerk zijn. Dat moet voor zichzelf spreken. Geen naamplaatjes van bekende personen met jaartallen, – die zijn alleen te vinden op de website van het kunstwerk: https://u-bevindtzich-hier.nl. De namen van de auteurs zijn aangedragen door Stadsdeel Oost, Martijn Sandberg heeft de citaten gezocht in het werk en ze soms enigszins aangepast. Alle minieme veranderingen heeft hij verantwoord op de website. Hij noemt dat ‘het sublimeren van de tekst’.

Graag laten staan aub dank is meestal bedoeld om een object tijdelijk te behoeden voor weggooien. Maar als het slaat op een huis dat verlaten moet worden omdat het wellicht gesloopt wordt en je laat als laatste boodschap achter: Graag laten staan aub dank, dan heeft het een veel wrangere klank. Tegelijkertijd staat die tekst nu strak in het beton op een openbaar kunstwerk. ‘Is dit kunst of kan het weg?’ Het zijn teksten van anderen, maar de kunstenaar heeft ze niet klakkeloos gekopieerd. Martijn Sandberg heeft ze allemaal op twee manieren aangepast: hij heeft ze puntiger gemaakt als ze daardoor begrijpelijker werden en hij moest ze aanpassen aan de oppervlakte van zijn betonnen kubussen, die allemaal dezelfde maat hebben.

Martijn Sandberg zal op donderdag 13 februari meer vertellen over zijn kunst in de talkshow Dwars door Oost in de Jungle.