Het is alweer bijna herfst. En de herfst is voor allerlei vruchten de oogsttijd. Zo ook voor de vlierbes. Een vrucht waar je veel lekkers mee kunt maken. Maar voorzichtigheid is geboden: de bes kan alleen gekookt worden gebruikt, want rauw is deze giftig.
Tekst Kirsten de Wit | Foto’s Hans van den Bosch
De Vlier (sambucus nigra)
De gewone vlier is een inheemse struik die wel 10 meter hoog kan worden. De vlier draagt van mei tot juli crèmekleurige, zoet geurende bloemschermen van 10-25 cm. Van ongeveer augustus tot oktober hangen er trossen paarse bessen aan. Deze soort is makkelijk te herkennen. De bessen zijn donkerpaars en zitten aan roze steeltjes. Het blad bestaat uit 5 tot 9 losse eironde, fijn getande blaadje. De schors is diep gegroefd en kurkachtig.
De Germanen en de Kelten geloofden dat de vlier beschermde tegen kwade geesten
De vlier wordt zelden aangeplant. De reden dat je zo vaak vlierstruiken tegenkomt is dat vogels, vooral spreeuwen, graag van de bessen eten. Voor vogels zijn de besjes en zaden rauw niet giftig. De zaadjes die ze uitpoepen ontkiemen op willekeurige plaatsen. Om die reden zie je ze vaak in (binnen)tuinen, waar veel vogels zijn. Maar ook in parken kun je ze vinden. Op wildplukwijzer.nl kun je vlierstruiken in je buurt opzoeken, maar ook exemplaren toevoegen die nog niet op de kaart staan. Een bekende locatie in Oost, waar er een heleboel op een rij staan, is de Ringdijk.
Historie en bijgeloof
Er zijn pitten van vlierbessen uit het stenen tijdperk gevonden. De Germanen en de Kelten geloofden dat de vlier beschermde tegen kwade geesten. De vlier komt in heel veel oude verhalen voor. Zo is er het sprookje ‘Het vliermoedertje’ van Hans Christiaan Andersen. En Vrouw Holle, van de gebroeders Grimm, is genoemd naar de vlier waarin ze woonde. In het Duits heet de vlier namelijk Holunder.
Gezondheid
De vlier wordt geprezen om haar geneeskrachtige werking. Hippocrates, de Griekse arts uit de oudheid, beschreef vijf eeuwen voor Christus al de geneeskrachtige werking van de vlierbes. De bessen zouden onder andere helpen tegen bloedarmoede, zwellingen en reuma. Een van de grootste verdiensten van de vlier is echter het versterken van het immuunsysteem. Je kunt het daardoor inzetten bij verkoudheid, verstopte neus, griep en luchtwegaandoeningen.
Bloesems en bessen
Zowel de bloesems als de bessen kunnen worden verwerkt in een lekkere gerechten. Van bloesems kun je siroop, champagne en gelei maken. Ook lekker is om ze door een beslagje te halen en te frituren. Van de bessen kun je gelei, sap, siroop en (glüh)wijn maken.
Recept vlierbessengelei
Ingrediënten
- 1,5 kilo vlierbessen (excl. de takjes)
- geleisuiker
- schone glazen potten en deksels
Trek een schort aan en draag handschoenen vanwege paarse vlekken. Steriliseer de jampotten en deksels door ze in water te koken.
Verwijder de onrijpe groene en roze en de verlepte besjes. Knip met een schaar de vlierbessen van de trossen of ris ze met de hand of een vork van de trossen. Laat zo min mogelijk steeltjes zitten. Was de bessen onder stromend water.
Doe ze in een pan en voeg 100 dl water toe bij 1,5 kilo besjes. Kook de bessen ongeveer 20 minuten op laag vuur. Zeef de bessen door een grote zeef met kleine gaatjes of door een kaasdoek. Laat enige tijd uitlekken.
Meet de hoeveelheid sap en voeg zoveel geleisuiker toe als op het pak suiker staat aangegeven. Laat het mengsel 4 minuten koken.
Vul de schone potten tot net onder de rand en sluit ze. Plaats de potten omgekeerd op een theedoek en keer na enkele minuten weer om. Hierdoor ontstaat er vacuüm in de pot en blijft de gelei lang houdbaar.
Lekker voor op brood of in de vla of yoghurt. Eet smakelijk!
