Boek van Week 32
Hoe komt het dat ik me droevig voelde na het lezen van deze novelle, maar al snel herstelde? Hoe voelt eenzaamheid in nabijheid van anderen? Hoe kanaliseer je je woede? Hoe onderzoek je je eigen mens-zijn? Hoe verover je je eigen (seksuele) vrijheid in een patriarchale maatschappij? Hoe voelt machteloosheid?
Zware vragen aan de vooravond van mijn vakantie. Daar had ik niet op gerekend.
Ik zit lui in mijn stoel op het dakterras, hoor de vogels kwetteren in de verlaten stad, kijk dromend over het kabbelende water, overdenk en lees nogmaals de laatste hoopvolle, poëtische alinea’s. Dan besef ik: ik heb een klein meesterwerk in mijn handen van ruim 40 jaar geleden; ‘vintage’ is het moderne woord daarvoor. Wat literatuur met je kan doen. Ongelooflijk.
De roman – hoe beperkt in omvang ook – nodigt uit om je af te zonderen en het in één keer tot je te nemen. De zoektocht naar vrijheid en zelfacceptatie van een jonge vrouw in het Turkije van de jaren zeventig van de vorige eeuw en de ontwikkeling die zij doormaakt, is hallucinerend van toon. Chronologie is afwezig, je hopt in kleine stukjes door haar leven, twee stappen vooruit, één achteruit, even opzij, enzovoort.
Eerder schreef ik al eens over een vergeten ‘schwob’ klassieker en de nog steeds literaire actualiteit ervan. Of een buitenlandse klassieker de tand des tijds doorstaat, wordt voor mij in belangrijke mate bepaald door de kwaliteit van een nieuwe vertaling. Speelt de vertaler met hedendaags idioom?
Zelf ben ik het Turks niet machtig, behoudens enkele beleefdheidsbegrippen. Dat geldt zeker niet voor Hanneke van der Heijden. In een schitterende, speelse vertaling, soms beschouwend van afstand, dan weer heel dichtbij, wekt zij de verteller in het autobiografische debuut van Tezer Özlü (1943-1986) tot leven. Fictie en non-fictie, heden en verleden versmelten moeiteloos. Schitterende, haast melancholische verbeelding van wandelingen langs de Bosporus en de diverse wijken in het Europese deel van Istanbul, gevisualiseerd in een betoverend omslagontwerp van Irwan Droog. Een ander opvallend detail uit de roman is hoe kleuren een belangrijke taalkundige rol spelen.
Hoewel de vrouw verkeert in een intellectueel, kunstminnend milieu, dan nog biedt dat geen garanties voor vrijelijk je eigen weg vinden. Het patriarchaat is sterk (artsen gedragen zich als plaatsvervangers van God) en de politieke ontwikkelingen in Turkije van 1971 dringen zich continu op. Ook de persoonlijke gemoedstoestand van de verteller met manische depressiviteit helpt niet bij het vinden van die eigen weg. Maar deze kwetsbaarheid, het geloof in ‘leef nu en niet in de toekomst, geniet van het moment’, de sterke wil om zich af te zetten tegen de druk van buiten, de gezochte autonomie, maakt dat je de mooie momenten koestert die zij gedurende de gehele roman doormaakt. Daar doen de traumatische ervaringen met elektroshocks niets aan af.
“Die zomerdag, wanneer we Günk in Sirkeci op de trein zetten, heb ik er geen benul van hoe moeilijk het wel niet is om de mens en de man te doorgronden. Ik weet ook niet dat je vele mannen moet leren kennen om van de man als zodanig een notie te krijgen. Zoals ik niet weet dat geluk pas kan beginnen als je tevreden bent met jezelf.”
Met deze roman vestigde Tezer Özlü haar naam. Özlü is – zoals ze zelf stelde – sterk beïnvloed door Italo Svevo, Franz Kafka en Cesare Pavese.
_____
De kille nachten van de jeugd is geschreven door Tezer Özlü
Vertaald door Hanneke van der Heijden
Verschenen bij Uitgeverij Jurgen Maas
Petra Hoogenboom is boekenadviseur bij IJburg Boeken, IJburglaan 561
