‘Elk mens krijgt bij de geboorte twee geschenken van ouders,’ zegt hij, ‘het leven zelf natuurlijk en je naam.’ In de stromende regen op de herdenking van de Kristallnacht vertelde Alex Freddy Kan hoe hij aan zijn voornamen kwam. ‘Met het leven moet je zo goed mogelijk omgaan.’
Martien van Oorsouw
Alex is een Amsterdammer, overal draagt de stad sporen van zijn geschiedenis. Zijn grootouders woonden in de Stadionbuurt. Zij werden door de bezetter gedwongen te verhuizen naar het getto Asterdorp in Noord, en later gedwongen te verhuizen naar de Transvaalbuurt. In 1943 liepen ze vanuit de Christiaan de Wetstraat naar het Muiderpoortstation, van daaruit werden ze vervoerd naar Westerbork en naar Sobibor, waar ze vergast zijn.
De verloofde van zijn moeder dacht dat hij gevrijwaard zou blijven van transport, omdat hij in de oorlogsdagen in het Nederlands leger gevochten had en formeel krijgsgevangene was. De bezetter liet zich niets gelegen liggen aan de Conventie van Genève en voerde ook hem af.
In 1931 emigreerde zijn moeder met haar ouders naar Duitsland. Daar maakte ze in 1938 de Kristallnacht mee. Het ouderlijk huis werd in brand gestoken. Haar ouders en zij kwamen terug naar Nederland. ‘Dus je begrijpt dat de Kristallnacht nogal een stempel op haar leven gedrukt heeft.’
Zijn vader zat tijdens de oorlog ondergedoken in Deventer. Daar schreef hij verzetskrantjes. Na de oorlog heeft hij als luitenant-tolk in het Amerikaanse leger gediend. Hij hielp bij het onderzoek naar verzetsdaden die in aanmerking zouden kunnen komen voor een medaille. Het ging vooral om mensen die Amerikaanse piloten hadden gered. De vrouw en zoon van zijn vader zijn in 1943 in Sobibor vermoord.
In 1947 ontmoetten zijn vader en moeder elkaar. ‘Het gelukkige bestaan dat mijn ouders hadden is door de oorlog vernietigd. Na de oorlog moesten zij hun leven opbouwen. Ze besloten te trouwen en in 1948 ben ik geboren. Om de geliefde mannen in hun leven te gedenken, hebben ze mij de namen gegeven van de zoon van mijn vader en de verloofde van mijn moeder, Alex Freddy. Ik moest in zekere zin goedmaken wat zij verloren hadden. Voor hun was dat een betekenisvolle daad, maar mij hebben ze wel met een zware last opgezadeld. Namen zijn ingebed in een traditie, daardoor krijgen ze zwaarte.’
Voor zijn halfbroer heeft hij een online monument opgericht: alexkan.nl. ‘Ik ben blij dat ik hem daarmee enigszins uit de vergetelheid haal. Door het werken aan de website heb ik hem beter leren kennen.’
Sinds 2017 woont Alex Freddy in Oost. ‘Mijn familie heeft hier natuurlijk voetstappen liggen. Ik heb me een beetje op de hoogte gesteld van wat er in de buurt gebeurt, de herdenking van de Kristallnacht heb ik twee keer bezocht. Dit jaar is het 80 jaar geleden dat mijn grootouders op het Oosterspoorplein hebben gelopen. Dat was een goede gelegenheid om er iets over te vertellen.’
‘Ik ben meer dan alleen die erfenis,’ zegt hij tot slot, ‘ik doe nu dingen die er niets mee te maken hebben. Ik zet me graag in voor mensen die zich in een moeilijke positie bevinden . Je ontkomt niet aan een stempel, maar het is onterecht als je tot een groep gerekend wordt waar je maar in beperkte mate mee wil worden geïdentificeerd. Als we, als mensen, met elkaar een goede band hebben, hebben verschrikkingen als de Tweede Wereldoorlog minder kans.’
Hij geeft Nederlandse les aan nieuwkomers, rekenles aan Marokkaanse vrouwen die niet kunnen rekenen. ‘Ze waren, en zijn nog steeds, erg enthousiast.’
Het lokale is belangrijk. ‘Je doet je best, maar je mogelijkheden zijn beperkt. Je kunt niet meer bereiken dan de cirkel die je passer kan trekken.’
