De Nederlandse Bank staat alweer 57 jaar op de plaats waar ooit de tuin van het Paleis van Volksvlijt was. Was het oorspronkelijke gebouw van architect Duintjer niet vanuit de Utrechtsestraat zichtbaar, de later bijgebouwde ronde toren was dat wel. En voor velen een doorn in het oog. Nu is De Nederlandse Bank alle werkdagen open voor het publiek van 9.00 tot 17.00 uur. Je kunt er van alles leren over het monetaire stelsel, maar ook koffie drinken en een krantje lezen, werken of studeren.

Anne-Mariken Raukema

Vertrouwen, dat is wat de nieuwe Nederlandse Bank  (DNB) wil uitstralen. Was Samuel Sarphati’s ‘Suikerpaleis’ tot de brand in 1929 het symbool van vertrouwen in de toekomst, DNB wil die naam en faam nu terugverdienen. Immers, financiële stabiliteit begint met vertrouwen in het monetaire stelsel. Tot vijf jaar geleden werden bezoekers ontvangen in het pand aan de andere kant van de Sarphatistraat, hoek Frederiksplein. De bank zelf was een soort onneembare burcht, voor iedereen van buiten ontoegankelijk.

Nu is dat wel anders. Er is een plein aan de voorkant gekomen, waar je je fiets kunt neerzetten, aan de achterkant is de kade verlaagd en toegankelijk gemaakt en om het hele gebouw is een mooie, openbare tuin aangelegd. Er worden publieksactiviteiten georganiseerd, zoals kortgeleden in het kader van internationale vrouwendag. De zaal zat die vrijdagavond bomvol mensen die belangstelling hadden voor afbeeldingen van vrouwen op Romeinse munten. Binnenkort komt er een evenement om vooral jongeren te wijzen op de gevaren van kopen via klarna.com – wel kopen, maar het betalen uitstellen, waardoor er al vroeg flinke schulden ontstaan.

Er zijn drie kluizen boven elkaar, die alle 65 bij 20 meter groot zijn. In de alleronderste, onder straatniveau werden tot 2020 de goudbroodjes gewaard. Sindsdien worden die en de biljetten bewaard in een nieuw gebouwd complex in Zeist. Een van de kluizen is vrijwel leeggehaald en daar wordt de geschiedenis van het goud verteld in woord en beeld, op beide wanden van 65 meter breed. Als de film niet speelt, en het is donker en stil, is de sfeer beklemmend, wetende dat je tussen wanden van gewapend beton van een meter dik staat en tussen vloeren en plafonds die nog dikker zijn. De kluisdeuren zijn z’n 60 cm dik.

Educatie
Op de tribune worden schoolgroepen ontvangen en krijgen hun eerste instructie. Het werk van vilt- en wolkunstenares Claudy Jongstra maakte ze in opdracht van schapen die in de buurt van Zeist rondlopen. Hun wol verfde ze met natuurlijke kleurstoffen, betrokken van planten uit de heemtuin die werd aangelegd rondom het nieuwe depot. Een volgende keer meer over de kunstverzameling van DNB.

Werden vroeger alleen leerlingen van 4 havo en 5 vwo ontvangen, het educatieve deel is uitgebreid naar de onderbouw, vmbo, mbo, hbo en universitair onderwijs. Dat vraagt wat van de ontwikkelaars van de informatiepanelen en spellen, die al deze niveaus aan moeten kunnen en leerlingen uitdagen. Er lopen niet alleen docenten economie rond, maar ook maatschappijleer en geschiedenis.

In interactieve spelvorm worden de vier kerntaken van DNB uitgelegd toezichthouden op commerciële banken (en criminele transacties), advies aan de overheid, zorg voor een duurzame welvaart (toezicht op verzekeraars en pensioenfondsen) en zorg voor een gezond betalingsverkeer. Spelenderwijs leer je over renteverhoging en -verlaging, waarom de dagkoers onmogelijk vast kan staan en het belang van de Europese Centrale Bank. Films waarbij medewerkers toelichting geven, zorgen voor verdieping van de stof.

Van toen naar nu

Interessant is de ontstaansgeschiedenis van De Nederlandse Bank. Koning Willem I, die in korte tijd van heel veel de basis heeft gelegd (grondwet, infrastructuur, Nederlandse Handel-Maatschappij, kadaster, metriek stelsel), stichtte in 1814 De Nederlandse Bank. Dat betekende dat er vanaf toen papiergeld in omloop kwam, ter waarde van vijf miljoen gulden. Het vertrouwen daarin groeide erg langzaam, veel te langzaam.

De Amsterdamse bankiersweduwe Johanna Borski-Van der Velden (1764-1846), een van de rijkste vrouwen toen, heeft de bank eigenlijk gered. Twee jaar na de uitgifte kocht ze van die vijf miljoen er twee op, onder voorwaarde dat er vijf jaar lang geen geld bijgedrukt mocht worden. Er staat wel bij dat haar investering gedeeltelijk kon worden betaald dankzij opbrengsten van slavenarbeid op haar plantages.

Ook interessant zijn de oorlogsjaren; op 10 mei 1945 kreeg DNB een Duitse toezichthouder. Een jaar later koos de bezetters Meinoud Rost van Tonningen (zijn weduwe zou ver na de oorlog nog enige bekendheid krijgen) als president, zeg maar de Klaas Knot van toen. Maar hij is door de medewerkers nooit als zodanig erkend.

Nieuw voor mij was het depot dat kort voor de eeuwwende in Lelystad werd gebouwd om alle nieuw euromunten tijdelijk op te slaan voor de invoering van de euro, per 1 januari 1999.

Alles van waarde

Behalve een goede koffiebar, veel werk- en leestafels (je kunt er The Financial Times, het FD, De Telegraaf, Volkskrant en Het Parool lezen) is er in de hoek aan de Westeindekant, een bescheiden winkel, waar kunstboeken, chocolade, pepermuntjes, duurzame drinkbekers en natuurlijk het Monopoly-spel wordt verkocht. Ook kun je hier de audiotour ophalen en tevens inleverpunt na afloop. Hier wordt, met een niet nader verklaarde knipoog naar Lucebert (‘Alles van waarde is weerloos’) de aanduiding Alles van waarde geïntroduceerd. Het vormt een rode draad door de vaste tentoonstelling. Het komt terug in subthema’s als ‘waarde van ontmoeting’ en ‘waarde van vertrouwen’.

Je kunt zelf controleren of een geldbiljet echt of vals is, er is een wand vol 180 verschillende bankbiljetten, uit evenveel landen, gegroepeerd op werelddeel.

Een vaste laboratoriummedewerker is dagelijks bezig om biljetten die door burgers gebracht zijn, te controleren op echtheid. Ze kunnen beschadigd zijn door water, vuur of door een hond ingeslikt en weer uitgespuugd. Inzichtelijk is de werking van een pinautomaat, welke partijen en stromen daar allemaal achter zitten. En natuurlijk betalen met crypto of niet, iets wat De Nederlandse Bank niet erkent als wettig betaalmiddel, maar wel mee te maken heeft met deze werkelijkheid.

Interessant is de bescheiden centrale opstelling waar de geschiedenis van het geld in beeld wordt gebracht, van zoutblok, via grote en kleinere bijlen tot pintransacties.

Nee, zo weerloos als Lucebert het ooit bedoelde, is het hier niet, maar de moeite van een herhaaldelijk bezoek is de bank zeker waard.

Check www.dnb.nl