Boek van Week 36
In De Laatste witte man van Mohsin Hamid, is Anders van de een op de andere dag veranderd in een bruine man. Zijn naam, van Scandinavische origine, betekent in het Engels ‘dapper’ of ‘mannelijk’. In het Nederlands heeft zijn naam extra lading gekregen. Niet alleen zijn huidskleur is donkerder, zijn gezichtskenmerken zijn ook anders. De vraag die hij zichzelf lijkt te stellen, is of hij daadwerkelijk anders is geworden. Een intrigerend concept, met een heel andere uitwerking dan ik in eerste instantie had gedacht.
Het idee dat de hele bevolking langzaam maar zeker van kleur verandert is confronterend en zet aan tot denken. Want wat zou er veranderen aan iemand, aan jezelf, als je nog dezelfde persoon bent, maar wel een andere kleur hebt? Het gaat over wat mensen zien als ze naar je kijken. Zien ze alleen een kleur, of zien ze jou als persoon? Hoe beoordelen wij anderen op wat er aan de buitenkant te zien is? En hoe beoordelen wij onszelf naar aanleiding van wat we in de spiegel zien? Anders constateert dat hij stiller is geworden sinds de verandering: “Het was alsof hij weggeschreven was tot een bijfiguur in het tv-programma waarin zijn leven werd nagespeeld”. In plaats van de hoofdrol, heeft hij nu een bijrol gekregen. Zoals de verdeling vaak te zien is in films en series.
Door anders’ ogen zien wij de wereld veranderen, hij observeert het gedrag van anderen, maar er zit weinig oordeel in zijn observaties. Hij lijkt geen mening te hebben over racisme. Dit laat hij over aan de lezer. Hij is vooral op zoek naar wie hij is door de ogen van anderen.
De veranderingen van de bevolking leiden tot chaos en ontevredenheid bij veel personages op de achtergrond. Maar het ‘verlies van witheid’ lijkt bijzaak in de levens van de hoofdpersonen. Anders en zijn vriendin Oona ervaren beide veel grotere verliezen. Prachtige zinnen over verlies en rouw komen langs. We zien hoe Oona vast wil houden aan het verleden. Niet omdat ze er toen anders uit zag, ze beseft zich dat ze ‘al veranderd was voordat ze veranderd was’. Verlies heeft haar veranderd.
Hoewel dit boek over grote kwesties gaat, is het eigenlijk een klein en persoonlijk verhaal. De speciale schrijfstijl, een aaneenschakeling van gedachtes, met lange zwierige zinnen en veel herhaling maken het een intiem, melancholisch geheel waarin identiteit, interne crisis, gezinsdynamiek en verlies steeds terugkomen. Het is een prachtig geschreven geheel, wat je het liefst in een keer uitleest.
_____
De Laatste Witte Man is geschreven door Mohsin Hamid
vertaald door Saskia van Lingen
verschenen bij uitgeverij De Bezige Bij
Milan Vreeken is boekenadviseur bij IJburg Boeken, IJburglaan 561
