Boek van Week 4
Een citaat van de auteur over zijn literaire stijl, opgenomen in het uitgebreide nawoord, geschreven door de vertaler van deze prachtige Braziliaanse roman. Een nawoord dat als de spreekwoordelijke kers op de taart kan worden aangemerkt. De vertaler van Het Mensenschip – Harrie Lemmens – verdient een groot compliment. Ik spreek noch lees Portugees, maar in alles voel en ervaar je het dansen van de taal, het precisiemeten van de psyche zoals Dourado het zal hebben bedoeld.
Het Mensenschip verscheen voor het eerst in 1961; uitgeverij Koppernik geeft het opnieuw uit.
‘Ik schrijf met passer en liniaal’
Na het lezen van de korte blurb aan de binnenzijde van de roman, bekroop me een beklemmend gevoel. De spanning die het verhaal wil oproepen en dat in een klein aantal woorden.
“De verstandelijk beperkte Fortunato wordt ervan verdacht een pistool te hebben ontvreemd uit het huis waar zijn moeder werkt als kinderjuffrouw. De hele stad is in rep en roer, gegrepen door een ongemotiveerde angst. De nachtelijke kloptocht die erop volgt, wordt beschreven vanuit de verschillende personages, (…), de door twijfels verteerde pastoor, Fortunato zelf, zijn moeder en een aan de drank verslaafde visser, de enige vriend en beschermer van de jongen”.
De roman verhaalt over een lange, broeierige dag en nacht waarin gezocht en gejaagd wordt op de op de vlucht geslagen Fortunato. Wat is er die ochtend gebeurd in het huis waar zijn moeder Luzia, van generatie op generatie, kindermeisje is? Langs het pad van gedachten, handelingen en belevenissen van de – diepmenselijke – personages, beleef je de dag mee waar de klok steeds nadrukkelijker tikt. Het ‘probleem’ moet snel worden opgelost, grip krijgen, anders kan de gesloten samenleving van het eiland Boa Vista niet verder.
De thematiek deed me denken aan een andere Latijns-Amerikaanse roman uit een ver verleden: Kroniek van een aangekondigde dood (1981, Gabriel Garcia Márquez).
Alle personages in Het Mensenschip worden millimeter voor millimeter ontleed en ten tonele gevoerd. In al hun twijfels en overtuigingen, hun dubbele moraal, altijd herkenbaar, nooit saai, springlevend vertaald. Dourado pelt de zielenroerselen van de diverse eilandbewoners ongenaakbaar af. Kleine voorvallen komen telkens terug, net iets anders verwoord, net zo belangrijk.
Het is niet moeilijk sympathie op te brengen voor de kwetsbare Fortunato. Zijn reflecties, de reflecties van een groot kind in het lichaam van een volwassen man, kropen onder mijn huid. Het raakte mij hoe Fortunato de vriendschap met Tonho beleeft. Tonho, de alcoholist en visser, de vaderfiguur, enige echte vriend van Fortunato. Tonho, langdurig zoekend naar zijn vriend die zich ergens heeft verstopt voor de oprukkende troepen. Ook de liefde die Fortunato vindt bij Almerinda, de geit waarvoor hij zorgt, is een empathisch staaltje vertelkunst.
Dourado was een romanschrijver (1926-2012) uit de streek Patos de Minas in het binnenland van Brazilië. Ik kende Autran Dourado niet. Dat is jammer, durf ik nu wel te zeggen en de heruitgave is een goede zet van Koppernik.
Wat heb ik weer eens genoten van een Schwob-titel. Voor de lezers die zich afvragen wat een Schwob-titel eigenlijk is: kijk even op schwob.nl Een verzamelplaats van ‘De mooiste vergeten klassiekers’. Samenwerkende uitgevers houden het vuurtje van klassieke, vertaalde meesterwerken levend, waar – naast de auteurs – juist ook vertalers opzichtig kunnen schitteren.
_____
Het Mensenschip is geschreven door Autran Dourado
Vertaald door Harrie Lemmens
Verschenen bij uitgeverij Koppernik
Petra Hoogenboom is boekenadviseur bij IJburg Boeken, IJburglaan 561
