Boek van Week 50
December is de maand van de lijstjes. In de komende weken zullen de ‘de beste boeken van het jaar’ weer de krantenpagina’s vullen. Het belangrijkste lijstje voor boeken bestaat echter maar uit een enkele regel. De Nobelprijs voor Literatuur, dit jaar toegekend aan Annie Ernaux, kent geen long- of shortlist, alleen een winnaar. Van Ernaux las ik dit jaar een aantal boeken in Nederlandse vertaling en hoewel ik die stuk voor stuk erg goed vind, leek me wat belegen om aan het eind van het jaar ook nog eens met die tip te komen. (Maar lees die boeken wel!)
Elk jaar komen rond de bekendmaking van de Nobelprijs genoeg namen van kanshebbers langs. Ik besloot een werk van de 86-jarige Albanese schrijver Ismail Kadare te gaan lezen. Zijn doorbraak, Generaal van het dode leger, is nog steeds in druk en onlangs verscheen bij Athenaeum Polak & Van Gennep Onenigheid aan de top, maar ik ging voor het in de Perpetuareeks (ook recent) uitgebrachte Kroniek in steen.
In het boek volgen we een jongen van een jaar of tien in een stenen stad waar traditie, (bij)geloof en bepaalde magie de basis van het bestaan vormen. De jongen is oud genoeg om met vriendjes of alleen door de stad te struinen, maar nog te jong om te begrijpen wat er staat te veranderen als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Wat het betekent om lol te trappen met vriendjes en voor het eerst verliefd te zijn, wordt naar de achtergrond gedrongen, plots gaat het alleen nog over partizanen, verraders en represailles.
Het kinderlijke perspectief maakt dat de gebeurtenissen (nu eens een inval van de Grieken, dan weer een inval van de Italianen) vaak indirect tot je komen. Ouders die hints laten vallen over de situatie en daarna geschrokken uitroepen: ‘niet waar de kinderen bij zijn.’ De oorlog moet zover mogelijk van de kinderen vandaan blijven, maar dat is onmogelijk, want ze leven er middenin en weten soms zelfs beter wie er bij de partizanen zitten en wie niet. Zo krijgt de lezer goed door hoe het is om kind te zijn in een oorlog. De magische voorgevallen en het bijgeloof blijven, maar deze worden nu plots gekoppeld aan moordpartijen in plaats van een overstroomde put.
Vanaf het begin van het boek wordt de setting ijzersterk neergezet. Kadare brengt sprekende personages tot leven en voert de stad zelf op als het hoofdpersonage. De jongen is de gids, de stad het zuchtende, ademende organisme dat de oorlog ondergaat. Samen met de stokoude personages brengt de stad met zijn geschiedenis een perspectief in de geschiedenis, plaatst het de catastrofe van die de oorlog is in de lange lijn van andere bezettingen die de stad heeft ondergaan. Het helpt om wat van die geschiedenis te weten, maar de kunst van deze roman is dat je hem ook gewoon kunt ervaren met de belevingswereld van een kind van tien. Zonder enige kennis van wat er staat te gebeuren en volledig onbevangen.
_____
Kroniek in steen is geschreven door Ismail Kadare
vertaald door Hans de Bruijn
verschenen bij Uitgeverij Athenaeum Polak & van Gennep
Igor Damen is boekverkoper bij Linnaeus Boekhandel, Middenweg 29
