Het coronavirus houdt de hele wereld in de ban. Het aantal besmettingen neemt voor de tweede keer snel toe. Vooral thuis is het risico op besmetting groot, dus wordt visite afgeraden. Alle redenen om na te denken over de vraag: ‘hoe kom ik dan de dag door als er buitenshuis niet veel te doen valt en er van alles niet mag?’
Ouderen Adviesraad Oost | Foto Culturele Apotheek
Het advies ‘lees een boek’ is bij de doelgroep van de OAR niet vanzelfsprekend. Om u een handje te helpen bij de zoektocht naar een zinvolle vrijetijdsbesteding willen wij de ‘samenleesgroep’ van de Culturele Apotheek bij u in de buurt onder de aandacht brengen. Wat moeten wij ons bij de Culturele Apotheek voorstellen en wat is hun aanbod in Amsterdam Oost? En waarom de verwijzing naar een apotheek?
Dikke pil
Het woord apotheek verdient in deze context enige uitleg. Letterlijk betekent het woord apotheek in het Grieks ‘wat men heeft weggelegd’: een deposito of bewaarplaats. Ons beeld bij een apotheek is meer medisch van aard. Wij denken aan een plek waar geneesmiddelen worden gemaakt, medicijnen op recept worden meegegeven of producten ter bevordering van de gezondheid worden verkocht.
Bij de Culturele Apotheek geldt literatuur als een medicijn ter verbetering van het welzijn en welbevinden. Het is een middel tot ontspanning, troost, verdieping en verrijking. Denk ook aan de dubbele betekenis van het woord ‘pil’: een tablet om je beter te voelen of een dikke pil om te lezen en van te genieten. Vanuit het idee ‘literatuur kan ontspanning, inspiratie of stof tot nadenken bieden’, is de Culturele Apotheek opgezet.
Tien jaar geleden zijn Akke Visser en Marije Wilmink met de Culturele Apotheek gestart, onder het motto ‘boeken op recept’. Tijdens de zogenaamde boekenspreekuren geven zij een persoonlijk leesadvies. Op de vraag: ‘welke literatuur past het best bij mij?’, zoeken zij uit wat het meest geschikt is om te lezen.
Bindende factor
Voor een meer beeldende voorstelling van ‘boeken op recept’, kozen zij voor het theater als een podium om de boodschap ‘Ervaar plezier in lezen, het is goed voor uw gezondheid’, over het voetlicht te brengen. De link met gezondheid en de knipoog naar de medische wereld werd door het dragen van doktersjassen in deze act nog verder uitvergroot.
Vier jaar geleden is daarnaast als pilot het samenlezen-project gestart op twee locaties in Amsterdam-Oost: in het Flevohuis en in het buurtgebouw Eltheto in de Javastraat. De pilot in Eltheto is uitgegroeid tot een vaste waarde. De samenleesgroep begon als onderdeel van de koffieochtenden van Buurthulp Oost. Al snel werden de koffieochtenden te druk bezocht en is de leesgroep naar een andere ochtend in de week verplaatst.
Vanwege de coronamaatregelen moest het samenlezen in buurtcentrum Eltheto afgelopen voorjaar en zomer even stoppen. Sinds augustus wordt er weer in een groepje gelezen. De tijd is gebruikt om te vernieuwen: van minder fysieke contacten naar meer digitaal, zoals een keer per week online.
Vanaf donderdag 28 november is de Culturele Apotheek in de OBA Linnaeusstraat één keer per maand op de donderdagmiddag gestart met een samenleesgroep. De formule van gezamenlijk naar een stuk tekst luisteren en daarover van gedachten te wisselen, lijkt aan te slaan als we kijken naar de toename van het aantal locaties in Amsterdam en daarbuiten: in zes Odensehuizen en in zes bibliotheekvestigingen zijn samenleesgroepen actief. De Odensehuizen zijn ontmoetingscentra voor mensen met een beginnende dementie of geheugenklachten en bieden voor deze doelgroep, voor hun mantelzorgers en familieleden verschillende programma’s en activiteiten aan. De toegang is gratis.
Spelregels
De bindende factor die het samenlezen tot een succes maakt, is de liefde voor literatuur en elkaar vanuit die belangstelling te ontmoeten. Deelnemers noemen ook de behoefte om hun kennis over literatuur verbreden, de stimulans om thuis ook meer te lezen, de ontspanning en goede gesprekken over literatuur, als reden om naar het samenlezen te gaan. En natuurlijk niet in het minst de contacten die zich tot vriendschappen kunnen ontwikkelen, een goede remedie tegen eenzaamheid.
Akke en Marije zijn als professionals verantwoordelijk voor het samenstellen van het programma. Meestal kiezen zij voor één of twee gedichten en een fragment uit een boek. Geen lappen tekst. Een A4-tje per tekst is meer dan voldoende. De thema’s zijn heel breed en moeten uitnodigen om met elkaar van gedachten te wisselen.
Om het gesprek in goede banen te leiden, is een belangrijke taak voor de vrijwillige leesbegeleiders weggelegd. Zij krijgen daarvoor een training in gesprekstechniek en het stellen van de juiste en open vragen. De samenleesgroepen hebben een aantal spelregels: er is geen goed of fout, je laat iemand uitpraten, goed naar elkaar luisteren en voorkennis is niet vereist.
Het lezen en daarna over de tekst praten, gebeurt in de meeste leesgroepen. Het verschil met de samenleesgroep, zit in de manier waarop- en de situatie waarin gelezen wordt. In een gewone leesgroep wordt in gezamenlijk overleg een boek gekozen en de deelnemers lezen dat boek. Later wordt het boek uitvoerig met elkaar besproken. Bij de samenleesgroepen wordt in ontmoetingscentra de tekst ter plekke aangeboden. Het zijn altijd maar korte stukjes. Aansluitend op het voorlezen volgen de verhelderende en verdiepende vragen in dezelfde bijeenkomst.
Samen wegdromen
Stel je eens voor: je zit in een kring met acht onbekende mensen te luisteren naar een gedicht van de Perzische dichter Hafez over de lente. Zes eeuwen geleden geschreven. Ogen gesloten op een stoel op 1.5 meter afstand elkaar, laat je je gedachten over de vrije loop. Wat brengt ons de lente volgend jaar? Hebben we dan al een werkzaam vaccin? Zijn de theaters en bioscopen weer vrij toegankelijk en kunnen we weer naar het terras? Mogen we elkaar weer aanraken?
Dit is wat goede literatuur doet: even wegdromen. Tijd, plaats, ruimte en de zorgen van alle dag verdwijnen naar de achtergrond. Het valt op dat de reacties op hetzelfde gedicht zo verschillend zijn en het besef van: ‘ja zo kan het je ook zien’, nodigt uit het stuk nog een keer te lezen.
