Home Overzicht Een pakhuis vol geschiedenis

Een pakhuis vol geschiedenis

0

In het Oostelijk Havengebied huist al jaren het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Echt opvallen doet het niet. Wat gebeurt daar eigenlijk allemaal? IJopener Magazine ging er kijken en deed een paar leuke ontdekkingen.

Corry Zoll | Foto’s IISG en Marcel de Cnock | IJopener

De naam Cacaopakhuis Willem I zal bij weinig mensen bekend zijn. Wat schuilt er achter die speciale gevel met de kleine ramen op de hoek van de Van Eesterenlaan en de Cruquiusweg in het Oostelijk Havengebied? De façade geeft het zelf prijs, op zonnige dagen zelfs met dubbele belettering: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). In plaats van cacao is hier nu geschiedenis opgeslagen. Achter deze pui liggen meters archieven met bijzondere schatten, zoals werk van de Duitse denker Karl Marx, centrale figuur in de opkomst van socialisme en communisme. Hoogtepunt in zijn archiefdeel is de enig overgebleven pagina uit het manuscript van Marx’ belangrijkste boek, Das Kapital.

Sinds 1979 is het IISG onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Voor de groeiende collecties herbergt het anno 2019 vijftig kilometer aan materiaal. Prachtig zijn bijvoorbeeld de met de hand geborduurde vaandels waar trotse arbeiders ooit de barricaden mee op gingen. Communicatiemedewerker Machteld Maris: ‘Er is een rariteitenkabinet uit ontstaan, een verzameling die we officieel onze “Bijzondere Objecten” noemen.’

Arbeidersbeweging
Het IISG werd officieel opgericht in 1935, de geschiedenis dateert echter al van de jaren twintig daarvoor. Sleutelfiguur en een van de oprichters van het instituut was de sociaal-economisch historicus Nicolaas Wilhelmus Posthumus (1880-1960), een pionier van de moderne economische geschiedenis in Nederland. Hij verzamelde materiaal van personen en organisaties uit de Nederlandse arbeidersbeweging.

De komst van Hitler in Duitsland en de dictatoriale ontwikkelingen in de Sovjet-Unie van Stalin bedreigden zowel mensen als verzamelingen van allerlei stromingen binnen de arbeidersbeweging. Om dit erfgoed te beschermen was de oprichting van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in die periode wenselijk. Het was van groot belang om direct alle aandacht te richten op het redden van materiaal uit heel Europa. De belangrijkste collectie die in deze jaren werd verworven was de nalatenschap van Karl Marx en Friedrich Engels. Vlak nadat de nazi’s Wenen waren binnengemarcheerd, werden collecties naar Amsterdam gesmokkeld. Ook bibliotheken en archieven van uit Rusland gevluchte Mensjewieken (tegenstanders van de heersende Bol- sjewieken) en sociaal-revolutionairen vonden er onderdak.

Na de Tweede Wereldoorlog duurde het ongeveer tien jaar voordat het instituut weer op orde was. Letterlijk alles bleek ontvreemd toen na 5 mei 1945 de schade kon worden opgemaakt; er was geen catalogus, geen meubilair, geen kast, geen typemachine meer over. In de jaren zestig en zeventig profiteerde het IISG van de groeiende interesse voor de geschiedenis van sociale bewegingen en ideeën. Er was groeiend activisme op het gebied van vrouwenrechten (feminisme), anti-militarisme, bevrijdingsbewegingen in Latijns-Amerika en Afrika, en arbeidsmigratie.

Latijns-Amerika
De oude taak van het redden van archieven en bibliotheken van vervolgde mensen en organisaties werd weer opgepakt. Zo vond in de jaren zeventig vooral materiaal uit Latijns-Amerika een veilig onderkomen in Amsterdam. In de jaren tachtig werden er acties ondernomen om collecties van Turkse partijen, vakbonden en personen een veilige plaats te geven. Na het afschaffen van de apartheid in Zuid-Afrika werd het archief van de Nederlandse Zuidelijk Afrika-beweging bij het IISG ondergebracht. Je vindt er ook het archief van Greenpeace, en steeds meer politieke partijen brengen hun geschiedenis onder bij het instituut.

Sinds de jaren negentig richt het instituut zich vooral op bewegingen buiten Europa, al neemt de geschiedenis van Nederland natuurlijk een belangrijke plaats in. Grote digitale bestanden zijn verzameld of zelf opgebouwd. Het verzamelde materiaal is een van de grondslagen voor het wetenschappelijke onderzoek van het IISG. De uitgebreide collecties bevatten een schat aan informatie en studiemateriaal voor onder meer wetenschappers en journalisten die willen verwijzen naar historische bronnen. Maar ook geschiedenisdocenten nemen hun studenten graag mee naar het instituut om archiefonderzoek bij hen te introduceren. Zij kunnen terecht in de digitale archieven of in de studiezaal van het IISG. Ook buurtgenoten zijn hier van harte welkom. De studiezaal is geopend van maandag tot vrijdag, van 10.00 tot 17.00 uur. Tweemaal per maand is er een rondleiding waaraan maximaal tien mensen kunnen deelnemen.