Wie het park van Artis oploopt, wandelt niet alleen langs dierverblijven, maar ook door een levende geschiedenis van bomen. Jan de Jong, teamleider hoveniers en boombeheerder, werkt al veertig jaar in het park. Zijn kennis en liefde voor de bomen is goed te merken. ‘De afgelopen 40 jaar is zo veel veranderd’, zegt hij terwijl hij langs de oude Papegaaienlaan loopt. ‘Vroeger stonden hier kamelen bij de ingang. Nu groeien er twee grote palmen, zomer en winter buiten. In het verleden gingen andere palmbomen ’s winters naar binnen, nu staan deze vast in de grond.’

Arie Martijn Schenk

De oudste boom van Amsterdam
Tussen de honderden bomen van Artis staat de oudste van Amsterdam: de Heimanseik. Deze zomereik, geschat op ongeveer 275 jaar oud, wortelt hier al sinds circa 1750 – lang voor de oprichting van Artis in 1838. Met een omtrek van drieënhalve meter vormt de boom een levend monument. ‘Een zomereik kan wel zevenhonderd jaar oud worden’, vertelt Jan. ‘De Heimanseik hoort bij het groene erfgoed van de stad. In zijn stam groeien nu twee zwammen, maar hij staat nog altijd stevig.’

Een park vol verhalen
Artis-park telt meer dan 800 bomen van ruim 200 verschillende soorten. Sommige exemplaren zijn zeldzaam, zoals de Wollemia-den, een naaldboom die pas in 1994 in Australië is ontdekt. ‘Van die boom bestaan er minder dan honderd in het wild’, zegt Jan trots. ‘Wij hebben een nakomeling die onder licentie is gekweekt.’

Even verderop staat de kustmammoetboom, de hoogste boomsoort ter wereld. De rechte stam kan in zijn natuurlijke omgeving tot 115 meter groeien. En naast het Artis-planetarium staat een jonge kastanje, een zaailing van de boom die Anne Frank ooit vanuit het Achterhuis zag.

Tussen dieren en planten
In Artis staan bomen nooit los van de dieren. ‘We kijken goed naar wat zij nodig hebben’, legt Jan uit. ‘Sommige dieren zoeken schaduw, anderen zon. Een boom plant je voor meer dan honderd jaar, dus het is belangrijk dat hij past bij zijn omgeving, net als de rest van het groen.’ Hij wijst naar de verblijven van de otters. ‘Die trokken pas aangeplante planten eruit, toch is het er nu wel groen. En de panda’s? Die eten de takken niet en klimmen van boom naar boom.’

Een levend arboretum
Sinds 2020 draagt Artis officieel de status van botanische tuin. Daarmee krijgt de rijke collectie meer betekenis. In het park staan onder meer witte esdoorns, amberbomen en Chinese parasolbomen. ‘De amberboom is afgezaagd, maar nog niet weg’, zegt Jan. ‘Hij leeft verder als stam waar nu zwammen en andere schimmels in leven.’

Jan wijst op een ijzerboom in de buurt van de Aldabra reuzenschildpadden, zijn favoriet. ‘Die boom is warrig en grillig, net als het leven. Takken vergroeien met elkaar en lossen problemen zelf op. Dat vind ik prachtig om te zien.’

De handen in de aarde
Het hovenierswerk gebeurt met een vast team van negen mensen. ‘Iedereen kent de bomen hier’, zegt Jan. ‘We houden de gezondheid goed in de gaten. Oude bomen stoten soms takken af, maar wij zorgen dat ze veilig blijven staan.’

Park met dieren én planten
Artis is vandaag de dag net zo goed een grote tuin als een dierentuin. Palmen, beuken, lindes, eiken en talloze planten vormen samen een groen decor dat elk seizoen anders oogt. Jan geniet het meest van het voorjaar en de zomer. ‘Dan zie je dat mensen het park waarderen. Alles staat in bloei, de sfeer is licht. En onder de bomen voel je de verkoeling.’