Hoe vergaat het kleine, zelfstandig ondernemers in Oost in de Coronatijd? Gaan ze overleven? Floreren ze juist? Of is het nu nog te vroeg om er iets over te melden? De zesde in de reeks: Jacqueline Smit, een van de twee eigenaren van Orlando, een kleinschalige, onafhankelijke uitgeverij aan de Middenweg.
Ondernemer in coronatijd | Anne-Mariken Raukema
Jacqueline Smit heeft dertig jaar ervaring in het boekenvak en bekleedde er diverse functies. Tien jaar geleden vroeg haar toenmalige werkgever, A.W. Bruna, haar een nieuw onderdeel voor het uitgeefhuis op te zetten. Kwaliteitsboeken, fictie, voor vrouwen. Dat werd Orlando, naar de roman van Virginia Woolf, waarin de jonge Orlando zich ontpopt van jongen naar vrouw. Na een reorganisatie bij het moederbedrijf Weekblad Pers Groep verloor Smit enkele jaren later haar baan. Ze besloot het roer volledig om te gooien en volgde een koksopleiding.
Wat volgde is inmiddels ook al weer geschiedenis: ze richtte Boekalicious op. In de bakkerswinkel annex kookboekenwinkel aan het Galileiplantsoen organiseerde ze veel activiteiten. Tussen de drukke bedrijven door hield ze contact met Bruna, want het uitgeversbloed bleef kriebelen. ‘Philip, die nu Bouchee op dezelfde plek runt, benaderde me. Hij wilde het graag overnemen. Achteraf is dat de gouden duw geweest terug naar mijn oude vak’, aldus Smit. Vanuit huis is ze vanaf 2017 met Orlando verder gegaan. De merknaam nam ze over van Bruna, die was inmiddels bekend in binnen- en buitenland, bij lezers, pers en boekhandel.
Toeval of niet?
Ingrid Meurs, haar nicht, wilde drie jaar geleden ook voor zichzelf beginnen. ‘We hebben vergelijkbare studies gevolgd, maar vullen elkaar wel aan wat betreft belangstelling en werkervaring. Zij is meer gericht op Nederlandse en wereldliteratuur, ik meer op het Angelsaksisch taalgebied.’ De twee runnen nu samen Uitgeverij Orlando bv. Met een externe verkooporganisatie en diverse vormgevers, vertalers en correctoren werken ze op freelance basis samen, net als met zelfstandigen die voor de publiciteit zorgen. Een paar keer per week reizen de dames naar Zeist, waar ze een kantoorruimte huren bij PrePress, hun productiebedrijf.
Fonds
Na de komst van Ingrid is het fondsprofiel een beetje veranderd. Ongewijzigd blijft de focus op Nederlandse auteurs, maar lag het speerpunt aanvankelijk hoofdzakelijk bij vertaald proza, nu is driekwart vertaald en op termijn wordt de verhouding tussen oorspronkelijk Nederlands en vertaald fiftyfifty. Nieuw is de samenwerking met Oxfam Novib, waarmee boeken van Hoda Bakarat (Brieven in de nacht) en Nayrouz Qarmout (De zeemantel & andere verhalen) worden gemaakt. Er is een reeks klassiekers gestart met (natuurlijk) Orlando van Virginia Woolf, maar ook verhalen van Jean Rhys en romans van Angela Carter en Muriel Spark.
Omdat de overheadkosten en het break-evenpoint van de kleine uitgeverij laag zijn, kunnen de nieuwe boeken van auteurs van wie romans eerder bij een andere uitgeverij verschenen maar daar niet genoeg winst opleverden, bij Orlando verschijnen. Bijvoorbeeld de boeken Onbeschut van Barbara Kingsolver of Er was eens een rivier van Diane Setterfield. Per jaar verschijnen zestien boeken, verdeeld over drie boekhandelsaanbiedingen, waarin elke keer een onverwachte titel. De laatste keer was dat Bowies boekenkast – honderd essays over evenveel boeken die het leven van David Bowie hebben beïnvloed. Voor volgend jaar stond de planning op meer titels: maar liefst tweeëntwintig. Relatief nieuw zijn Nederlandse debutanten als Nancy Olthoff met De achtbaantester en Lianne Damen met De smeekbede, over de slavernij in Suriname.
Corona
De smeekbede verscheen begin april, het coronavirus ging toen de derde week in. Geen boekpresentatie, weinig publiciteit en dus minder verkopen dan verwacht. Corona betekende meer thuiswerken, nog maar een keer per week naar Zeist. Smit: ‘We waren eigenlijk nog maar een startup, met veel ervaring weliswaar en een lange embryonale tijd, maar wel een startup. Vorig jaar hebben we veel in de uitgeverij geïnvesteerd: nieuwe computerprogramma’s, een goede accountant, het pand in Zeist gevonden en in januari en februari merkten we al profijt van de professionaliseringsslag. Toen kwam de crisis.’
In maart sloten alle boekhandels in België, waar een derde van de omzet van Orlando wordt gegenereerd. In Nederland gingen veel boekhandels vrijwillig dicht, uit angst voor de gezondheid van medewerkers en klanten. ‘Bijvoorbeeld bij Linnaeus Boekhandel was het gewoon te druk’, aldus Smit. Ook de AKO-kiosken op de NS-stations sloten, net als Scheltema in Amsterdam; Broese in Utrecht en Waanders in Zwolle bleven open, maar met veel minder klanten. Omdat Orlando slechts de twee eigenaren uitbetaalt – en natuurlijk de freelancers eromheen – was het niet heel moeilijk om snel af te schalen. Maar om de zomeraanbieding te realiseren was wel veel vooraf geïnvesteerd.
Meer lezen, toch?
Mede door CPNB-campagnes (‘Ik lees thuis’ en ‘Zomerlezen’) en meer tijd in huis gingen mensen meer lezen. ‘Ja, maar vooral de boeken die ze thuis hadden staan. En wat makkelijker boeken zoals thrillers en romantische fictie. Wat logisch was, want de tijd was al vervelend genoeg.’ Boekhandels annuleerden bestellingen en retourneerden boeken, wat betekent dat de uitgever die terugbetaalt. Dat, in combinatie met niet bijbestellen heeft voor het boekenvak veel impact gehad. Grote inkoopbeurzen, die normaal in mei plaatsvinden, werden gecanceld. De brochure met de zomeraanbieding – waarin de boeken die in de periode mei-september verschijnen – was begin maart net klaar. De vertalers waren aan het werk, de vormgevers hadden hun omslagen aangeleverd. En met het opleveren werden ook facturen ingestuurd. En die moesten wel betaald worden. Er ging veel geld uit en er kwam veel minder binnen…
Geen buffer, wel vertrouwen
Als beginnend bedrijf, startup, had Orlando geen buffer. Van een goede vriend hebben ze een bedrag kunnen lenen om deze periode te kunnen overbruggen. Jacqueline Smit heeft het volste vertrouwen in de uitgeverij. Nu, begin juni, ziet ze de markt alweer wat aantrekken. Niettemin verwacht ze tot het einde van het jaar geen salaris uit het bedrijf te kunnen halen. ‘We zijn flexibel. We kunnen er vrij makkelijk voor kiezen het aantal boeken naar beneden te schroeven, uit te stellen naar volgend jaar. Of desnoods een dag per week elders te gaan freelancen.’ Smit heeft vertrouwen in de toekomst: ‘Ik heb het leukste vak van de wereld: boeken maken die er toe doen. De crisis is een tegenslag, maar we passen ons aan en we komen er wel weer bovenop.’
Check www.uitgeverijorlando.nl
