Een gezonde eetlust en regelmatig eten spreekt niet meer vanzelf bij ouderen die alleen zijn komen te staan en die zich eenzaam en depressief voelen. Ondervoeding dreigt als niemand in de omgeving alarm slaat. Zelf zijn ze zich de ernst van de situatie niet altijd bewust.
Ouderen Adviesraad Oost | Illustratie Ruud Meijer
Hetty loopt in de supermarkt met een bloknootje en potlood. Als zij iets uit een schap pakt en het in haar wagentje legt, krabbelt ze wat op het blokje. Ik heb haar lang niet meer gezien. Ze lacht: ‘Ik heb er zo genoeg van om iedere dag te bedenken wat ik zal eten. Evert, mijn man, is overleden en ik mis zijn gezelschap. Ik krijg wel eens invallen, maar in de winkel ben ik dat dan weer vergeten. Daarom schrijf ik mijn ideeën voor een maaltijd hierin op en een keer per week maak ik een overzicht van het weekmenu. Dan haal ik daar de boodschappen voor in huis en kook ik iedere dag iets anders! Soms maak ik teveel en dan heb ik voor de volgende dag eten over of ik vries het in. Zo verdien ik een vakantiedag en hoef ik niet te koken!’
‘Wat schaft de pot vandaag?’ vraag ik haar.
‘Spinazie met gebakken aardappeltjes, een omelet en yoghurt met vruchtjes toe.’
‘Eet smakelijk!’
Maaltijden overslaan
Van de eetproblemen krijgt overgewicht veel aandacht en zijn talrijke initiatieven erop gericht om obesitas aan te pakken. Daarbij staat ondervoeding in de schaduw en wordt de rol van de diëtiste bij een te laag gewicht onderbelicht.
Bij 10 tot 30 procent van de alleenstaande ouderen komt ondervoeding voor. Steeds meer ouderen wonen op zeer hoge leeftijd zelfstandig thuis. Eenzaamheid en depressiviteit, medicijngebruik, problemen met het gebit en moeite met kauwen en slikken hebben invloed op het eetpatroon. Maaltijden worden overgeslagen, omdat het eten anders smaakt of de eetlust ontbreekt.
De verwachting is dan ook dat het aantal ziekenhuisopnames van ondervoede ouderen zal toenemen.
Ondervoeding
Bij ondervoeding is het evenwicht tussen de opname van voedingsmiddelen en de energiebehoefte van het lichaam verstoord. Dat kan acuut of langdurig zijn en leiden tot gewichtsverlies, vermoeidheidsklachten en verminderde spierkracht. Lichamelijke activiteiten zoals boodschappen doen en traplopen kosten moeite en het risico op vallen neemt toe. Ook duurt het herstel na ziekte langer en is de kans op complicaties groter. Onderliggende ziektes zoals kanker of ondervoeding door verminderde eetlust kunnen daarbij een rol spelen.
Meten en wegen
Over- of ondergewicht wordt berekend door het bepalen van de Body Mass Index, de BMI. Dat kan bijvoorbeeld door op www.voedingscentrum.nl/bmi de leeftijd, lengte en gewicht in te vullen.
Vanaf 70 jaar gelden globaal de volgende BMI-grenzen: tussen de 22 en 28 een gezond gewicht, bij een BMI van 28-30 te zwaar en boven de 30: obesitas.
Alarmsignalen voor een te laag gewicht zijn
- Een BMI onder de 22
- Een gewichtsverlies van meer dan 10 procent in de afgelopen 6 maanden
- Een gewichtsverlies van meer dan 5 procent in een maand
- Een gewichtsverlies tussen 5 en 10 procent in het afgelopen half jaar of als iemand drie dagen nauwelijks gegeten heeft.
Dit laatste betekent dat mensen met overgewicht ook ondervoed kunnen raken.
Nieuwe Schijf van Vijf
Het voedingscentrum adviseert meer groente en minder vlees. Mensen moeten eten uit vijf vakken van de nieuwe Schijf van Vijf: groente en fruit; smeerbare vetten en bak- en braadproducten; vis, vlees, peulvruchten, ei, zuivel en noten; brood, graanproducten en aardappelen; dranken.
- Volop groente en fruit – minstens 250 gram per dag verlaagt het risico op hart- en vaatziekten, darmkanker en diabetes type 2.
- Vooral volkoren – dit verkleint het risico op hart- en vaatziekten, darmkanker en diabetes type 2.
- Meer plantaardig en minder vlees is goed voor jou en voor het milieu. Je kunt variëren met vis, peulvruchten, vlees, noten en ei.
- Zachte en vloeibare vetten – onverzadigd vet is goed voor je bloedvaten; denk aan olie en halvarine.
- Dorstlessers zonder suiker – water, koffie en thee.
Door te eten volgens deze Schijf van Vijf is er de meeste gezondheidswinst te behalen.
Drinken en eiwitten
Onder voldoende drinken wordt verstaan 1,5 tot 2 liter per dag afhankelijk van de weersomstandigheden en het transpireren. Vaak onderschatten ouderen het belang van voldoende eiwitinname. Veel van het eiwit wordt uit zuivelproducten gehaald zoals uit kaas en yoghurt. Het dagelijks advies voor ouderen is meer dan een gram per kg lichaamsgewicht. Uit onderzoek blijkt dat ruim de helft van de thuiswonende ouderen onder de aanbeveling zit.
Op internet is een korte vragenlijst te vinden om uit te zoeken hoe zit het met de eigen eiwitinname (www.proteinscreener.nl) .
Het is verstandig om bij te weinig eiwit in de voeding de hulp van een diëtiste in te schakelen voor advies.
Vitamine D
De productie van vitamine D is afhankelijk van het blootstellen van de huid aan zonlicht. In een donkere en oudere huid wordt minder vitamine D aangemaakt. Het lichaam heeft het wel nodig voor stevige botten en tanden. Een tekort kan leiden tot botontkalking (osteoporose), een verminderde weerstand en zwakkere spieren. Ouderen die te weinig vitamine D binnen krijgen, hebben vaker moeite met routinehandelingen zoals opstaan uit een stoel en traplopen. Dagelijks wordt 20 microgram aanbevolen in een tablet of capsule.
Diëtiste
U kunt zelf goed op gewicht en gezond blijven door aan de conditie te werken en dagelijks voldoende te bewegen. Maak er een gewoonte van om iedere maand op de weegschaal te staan en uw gewicht bij te houden.
Valt u te veel af, vraag dan bij de huisarts naar een diëtiste in de buurt. Zij neemt met u de eetgewoontes door en geeft een dieetadvies op maat. Denk dan aan meer eiwit in de voeding of energieverrijkte producten.
Goed voor de eetlust
Een mooi gedekte tafel, sfeerverlichting en goed gezelschap kunnen aan de gezelligheid bijdragen, waardoor het eten beter smaakt.
Een maaltijd thuis laten bezorgen kan ook. Tafeltje Dekje is daarvan de bekendste. Bij voldoende digitale vaardigheden zijn bij online bestellingen keuzes genoeg.
Buiten de deur eten
Bij Resto van Harte bijvoorbeeld. Tegen de prijs van 5 euro wordt een gezonde driegangen menu gekookt met inzet van vrijwilligers. Elkaar ontmoeten, gezamenlijk eten en nieuwe contacten leggen versterkt de binding met de buurt en is een recept tegen eenzaamheid.
Niet alleen ouderen welkom
Er zijn twee Resto’s in Amsterdam-Oost: in Plaza-Oost, voorheen Grand-Café Genieten, op de dinsdagen in het stadsloket en op de donderdag bij de Archipel. Beide worden goed bezocht. reserveren.restovanharte.nl. Telefonisch reserveren kan op werkdagen tot 12.30 uur op tel. 0900 900 3030.
Als gevolg van corona zijn maaltijdvoorzieningen en het uitdelen van voedselpakketten voor een aantal mensen de enige manier om nog iets te eten te hebben. In de volgende Dwars komen we op de maaltijdvoorziening terug om de laatste ontwikkelingen te volgen.
Contact Annette Wiese, Tunny Jongejan, Els Nicolas
