Het is zo’n 150 jaar geleden dat de vloer van het middenschip van de Nieuwe Kerk open ging. Vanwege een grootscheepse restauratie ligt de vloer in dit deel van de kerk nu weer open. Het kan zo maar 150 jaar duren voordat men opnieuw de kans krijgt om werkzaamheden als deze van dichtbij te bekijken. Voor wie geïnteresseerd is in de rijke geschiedenis van dit nationaal monument, is het bijna een must om de komende tijd een kijkje te nemen bij de expositie Ontdek de Nieuwe Kerk. Vanaf een twee meter hoge loopbrug boven de open kerkvloer kan het publiek de restauratiewerkzaamheden volgen.
Anne-Mariken Raukema
Begin vijftiende eeuw werd de Nieuwe Kerk gebouwd – er stond al twee eeuwen lang een kerk bij de Oudezijds Burgwallen, de Oude Kerk. Een grote brand vernietigde de Nieuwe Kerk in 1645. Amsterdam bevond zich toen op het hoogtepunt van roem en rijkdom en voor de wederopbouw werden dan ook kosten noch moeite gespaard. Het stadsbestuur had toen een grote vinger in de pap, vandaar dat het stadswapen op tal van plaatsen te zien is – het orgel, de ramen en het koorhek. En, de Nieuwe Kerk lag ook nog eens pal naast het toen net opgeleverde stadhuis – nu Paleis op de Dam.
Slierten
In het middenschip van de kerk staan acht enorme, metershoge zuilen. Net als alle gebouwen in Amsterdam heeft ook de Nieuwe Kerk te maken met verzakking. Omdat niet alle funderingen tegelijkertijd zijn aangebracht, verzakt de kerk niet overal even hard. Maar door de verzakkingen ontstaan scheuren in de zuilen, die nu nog niet goed zichtbaar zijn, maar op den duur wel dramatische gevolgen kunnen hebben als nu niet wordt ingegrepen. Tijdens de vorige grote restauratie, die in 1959 begon tot 1980 duurde, werden veel stoffelijke resten geruimd, maar lang niet alle. Zo’n zeven meter onder acht van de zuilen die het dak van de kerk dragen en nu bloot liggen, staan zogenaamde slieten; dunne elzenstammetjes die al eeuwenlang dicht tegen elkaar aan liggen.
Multifunctioneel gebouw
Sinds de bouw van de kerk in 1408 werd de ruimte niet alleen als religieus centrum gebruikt, maar ook als beurszaal, stadsmuziekzaal en aula voor diploma- en prijsuitreikingen. Er werd ruzie gemaakt en er werden huwelijken gesloten. En het was er zeker niet sereen stil; uit etsen en schilderijen weten we dat er volop werd gespeeld door kinderen die er knikkerden en andere spelletjes deden. Net als veel kloosters in het centrum werd de Nieuwe Kerk van met af aan gebruikt als begraafplaats. In de loop van 450 jaar zijn meer dan tienduizend – veelal welgestelde – Amsterdammers in de kerk aan de Dam begraven. Variërend van doodgeboren tot stokoud werden hier tot 1866 mensen begraven. En wel vier, vijf lagen bovenop elkaar. Wanneer grafrechten afliepen, werden de graven geruimd om weer plaats te maken voor nieuwe.
Verschillende onderzoekdisciplines
Verschillende soorten onderzoekers van de gemeente Amsterdam en UvA-studenten voeren de onderzoeken uit. Er werken stadsarcheologen en fysische antropologen. Na de onderzoeken worden de stoffelijke resten herbegraven op de oorspronkelijke plekken. In het hoogkoor zijn verschillende objecten tentoongesteld die inmiddels zijn gevonden en die tezamen de grote geschiedenis van het 600 jaar oude monument vertellen.
Spectaculair zicht vanaf de loopbrug
Wie over de loopbrug loopt ziet dat het orgel en de kansel geheel zijn ingepakt in half transparant plastic, waardoor ze nog wel als zodanig herkenbaar zijn, maar ook goed beschermd tegen stof en ander ongemak. Langs de randen liggen grafzerken opgestapeld en in de bouwputten rondom de zuilen zie je de onderzoekers aan het werk, herkenbaar aan rode T-shirts.
De contouren van de houten doodskisten zijn te zien; meestal staan daarop de initialen van de overledene en de maand en jaar van overlijden. In bakjes worden de aangetroffen voorwerpen verzameld, zoals metalen of koperen handgrepen van de houten lijkkisten, knopen of resten kledingstof, maar ook plantenresten. Maar ook wel een enkele keer een munt; het was immers niet ongebruikelijk dat de ogen van de overledenen werden afgedekt met een geldstuk. De stoffelijk overschotten die worden aangetroffen kunnen iets vertellen over de levenswijze, soms de doodsoorzaak – daarvoor is er speciaal iemand die de maaginhoud onderzoekt, voor zover mogelijk. Aan de hand daarvan kan worden nagegaan of er en zo ja, welke medicinale kruiden werden gebruikt.
Maar ook overgewicht, bepaalde ziekten zoals Engelse ziekte, vitaminegebrek kan worden vastgesteld en ook onderzoek naar gebitten leveren heel veel informatie op. Veertig van de vijftig lichamen die bij de graafwerkzaamheden naar boven kwamen worden onderzocht; negentien daarvan zijn al aan onderzoeken onderwerpen, daarvan zijn er zeven van kinderen onder de drie jaar. Dat geeft aan dat de kindersterfte ook in betere kringen schering en inslag was.
Tot en met 6 april 2025 is de tentoonstelling te zien van woensdag tot en met zondag van 11.00 tot 18.00 uur. Er zijn speciale activiteiten, zoals elke maand een gratis rondleiding, er is een spelletjesparcours voor kinderen, waar ze onder andere kunnen sjoelen, van blokken torens worden gebouwd of het gatenkaasspel worden gespeeld. Er is een speciale app die gratis beschikbaar is. De verwachting is dat de werkzaamheden in december zijn voltooid. www.nieuwekerk.nl
