Een apparaat dat stond te verstoffen in een hoekje inspireerde docenten van het Montessori Lyceum Oostpoort (MLO) aan de Polderweg om een kunst- en geschiedenisroute te ontwikkelen. Die vertelt het verhaal van het MLO en van de objecten en kunstwerken van de school. De rondleiding is na schooltijd vrij toegankelijk.
Jaap Stam | Foto Frank Schoevaart
Niemand wist wat het was, de houten stellage met de gigantische houten schroefdraad, laat staan waar die vandaan kwam. Een docent die er geregeld langs liep, werd nieuwsgierig en ging het uitpluizen. Het bleek een ruim twee eeuwenoude linnenpers te zijn van de huishoudschool Van Gellicum, die stond op de plek waar het MLO staat. Die school is opgegaan in het MLO. Op de huishoudschool leerden meisjes koken, voedingsleer en de basisvaardigheden van het huishouden. In 1998 is de school afgebroken.
De speurtocht naar de herkomst van de pers was aanleiding om op zoek te gaan naar de verborgen schatten en de geschiedenis van de school. Het resulteerde in een rondleiding met dertien objecten.
Ook de ambachtsschool Don Bosco fuseerde met het MLO. Louis van Gaal heeft er gymnastiekles gegeven, Joop van den Ende heeft er leren timmeren. De school stond tegenover het Van Gellicum, als de jongens pauze hadden stonden de meisjes van de huishoudschool tegen de ramen geplakt om naar ze te kijken. Don Bosco is in 2004 afgebroken. In 2000 werd het MLO gebouwd, dat toen nog MCO heette, Montessori College Oost.
Licht
De route begint met het gebouw van het MLO, dat is ontworpen door Herman Hertzberger. Nog voordat de school openging, had die al een prijs gewonnen: de Scholenbouwprijs. ‘Het is een gebouw dat de kinderen zich zullen herinneren als een plek van licht’, zei staatssecretaris Karin Adelmund van Onderwijs die de prijs uitreikte.
Hertzberger bouwt geen ruimte, hij geeft ruimte, zegt hij zelf. Het MLO is zo open dat je overal ziet wat er gebeurt. Je kunt kijken in de gangen en over de verdiepingen. Het hart van de school is een groot binnenplein, waar iedereen elkaar kan ontmoeten. De trappen zijn tribunes. Hertzberger ziet zijn gebouw als een stad in een stad.
Nachtwacht
Op het plein springt een reusachtig wandtapijt meteen in het oog. Het is een kopie van een muurschildering uit de Don Boscoschool van de Cobra-kunstenaar en leraar metaal bewerken Anton Rooskens. Toen de school werd afgebroken was het plan om de muur met de wandschildering te verplaatsen naar de nieuwbouw. Dat bleek te veel gedoe, bovendien zou de muur niet onbeschadigd de overkant halen.
De weduwe van Rooskens beschikte over een originele schets van de muurschildering, daarvan is een tapijt geweven van hetzelfde formaat: acht bij vier meter, groter dan De Nachtwacht. ‘Het is onze eigen Nachtwacht’, glimlacht Els Wijnen, kunstdocent en een van de samenstellers van de route. Ze koestert het tapijt als dankbaar promotiemateriaal. ‘Ik maak me sterk voor textiele werkvormen, dat vak verdwijnt op veel scholen, want het wordt geassocieerd met oubolligheid als breien en haken.’
Het 250 kilo wegend, wollen tapijt…
Het 250 kilo wegend, wollen tapijt is zo groot dat er tegels uit het plafond zijn verwijderd om het de ruimte te geven. Aan de onderkant scheert het bijna tegen bankleuningen. Leerlingen laten het uit hun hoofd eraan te komen, zegt Wijnen. ‘Als je het met respect brengt, gaan zij er met respect mee om.’
Verbinding
Een ander kolossaal kunstwerk is De Knoop. Het hing in de huishoudschool Van Gellicum en stelt een knoop, naald en een loshangende draad voor. Het bronzen kunstwerk is zo zwaar dat het met kabels, katrollen en een paar man op zijn plaats moet worden gehesen, waarna het in de muur is verankerd. Carel Kneulman is de maker, een experimenteel beeldhouwer. Het Lieverdje op het Spui is ook van hem.
Wijnen: ‘De knoop heeft de belangrijkste functie van een jas, hij verbindt de twee panden. De school verbindt ook en is de plaats bij uitstek waar je een gesprek aanknoopt.’ Voor oud-leerlingen van de huishoudschool zal De Knoop een andere associatie oproepen. Als ze iets hadden uitgehaald, moesten ze voor straf knoopsgaten maken.
Razzia
Een plaquette vlakbij de ingang herinnert aan de deportatie van Joden in de Tweede Wereldoorlog. Op de plek van het MLO was een verzamelplaats voor Joodse Amsterdammers. Zij werden daar geregistreerd voordat zij op het Muiderpoortstation op de trein naar Westerbork werden gezet. Bij de razzia in 1943 in de Transvaalbuurt werden vijfduizend mensen opgepakt. De maquette is aan de school geschonken door leerlingen na een bezoek aan Auschwitz in 2005.
Collage
Tussen 2003 en 2006 stond op een speciaal daarvoor aangelegd stukje rails naast de school een vrolijk beschilderd tramstel naar een ontwerp van een leerling, Şenol Acil. Hij had in 1993 een wedstrijd van het GVB gewonnen om een ontwerp te maken. Het thema was culturele verbroedering, het motto alles mag. De destijds 16-jarige Acil dacht meteen aan sport, want sport verbroedert. Rond elke sporter had hij de vlag van een land getekend dat uitblinkt in die sport.
De tulpenvaas is het product van 132 leerlingen
De wereldsporttram reed negen jaar, waarna hij buiten dienst werd gesteld. Hij zou aan Roemenië worden verkocht, maar het transport bleek te duur. Voor het symbolische bedrag van een euro heeft het MLO hem gekocht en stond hij drie jaar naast de school. Het jongereninformatiepunt gebruikte de tram, die ook een ideale hangplek bleek te zijn. In 2006 moest de bont geschilderde tram wijken voor een Cruyff-court. Een collage van foto’s krantenberichten en een schets herinnert aan het succes van Şenol Acil, die tegenwoordig een reclamebedrijf heeft dat onder meer is gespecialiseerd in belettering op voertuigen.
Bruidstaart
Op de tweede verdieping staan twee gezamenlijke eindexamenwerken, ‘de stad’ en een Tulpenvaas XL. De eerste behelst honderdvijftig anonieme mensenfiguren van klei, gebakken en rood geschilderd. Het is een knipoog naar Hertzberger, die het gebouw als een stad ziet. De tulpenvaas is het product van 132 leerlingen die zich hadden verdiept in het handbeschilderd Delfts blauw aardewerk. Ze decoreerden met een blauwe balpen een vaasje op een A4’tje, dat in een wegwerpwaterflesje werd gevouwen. De flesjes zijn opgestapeld in vorm van een bruidstaart, waarna er een rode kunsttulp in werd gezet.
Einde route
De route eindigt met de linnenpers, de voorloper van de strijkbout, waarmee het idee voor de rondleiding ontstond. Wijnen: ‘Het is een mooie manier om te laten zien wat we allemaal in huis hebben aan kunst van kunstenaars en onze leerlingen.’
