Het gebeurt niet vaak dat een expositie in een museum bestaat uit één kunstwerk. De Hermitage leert dat heel goed mogelijk is. Zeker als dat ene kunstwerk een wereldberoemde publiekslieveling is én er heel veel meer over dat kunstwerk te vertellen is. Dat is nu met drie exposities achtereen bewezen. Vanaf 26 juli staat in het gebouw van de Hermitage de Toren van Babel van Pieter Bruegel I centraal.
In de Hermitage stonden eerder drie meesterwerken centraal. Het melkmeisje van Johannes Vermeer uit het Rijksmuseum deed de aftrap. Gevolgd door het werk Het Gele Huis (De straat) uit het Van Gogh Museum. Het Zelfportret van Rembrandt van Rijn uit het Mauritshuis is er nog tot 24 juli te bewonderen. De toren van Babel van Pieter Bruegel I sluit een paar dagen later de serie focustentoonstellingen af. Het meesterwerk is daarna vijf weken lang exclusief te zien in de Hermitage, tot en met zondag 28 augustus.
De eerste bezoekers worden op de dag van de opening op 26 juli getrakteerd op een gastcollege van professor Salomon Kroonenberg. Hij is emeritus hoogleraar geologie aan de Technische Universiteit Delft en auteur van De binnenplaats van Babel. Het raadsel van de spraakverwarring. Hij neemt met zijn college de eerste bezoekers mee op ontdekkingstocht naar de bron van onze veeltaligheid, aan de hand van het beroemde schilderij.
Het Bijbelse verhaal en het leven van Pieter Bruegel de Oude
Ook deze laatste expositie belooft weer een beleving te worden. De grote zaal, waar de bezoeker eerst binnenkomt, wordt vormgegeven aan de hand van het werk. Langs banken in de vorm van rotsen en ‘kalkvegen’ op de muur loopt de bezoeker de wereld van de oude toren in. Er wordt verteld over het Bijbelse verhaal en over het leven van Pieter Bruegel de Oude. Na de grote zaal, waar ook het werk te zien zal zijn, verdiept de bezoeker zich in het schilderij en alle deelverhalen. Bijvoorbeeld dat de kunstenaar zich heeft laten inspireren door het Colosseum in Rome. Hij plaatst het eeuwen oude verhaal van de toren in zijn eigen tijd en omgeving, de Nederlanden in de zestiende eeuw.
Het oeuvre van Bruegel wordt daarna besproken en we zoomen in op zijn olieverftechniek. De familie van Bruegel wordt ook onder de loep genomen, zoals zijn twee talentvolle zonen. In de mini-bioscoop wordt een film getoond over de geschiedenis van het werk. Daarna maakt de toren van Babel een reis door alle eeuwen heen, van Lucas van Valckenborch tot Lady Gaga. Tot slot krijgt iedere bezoeker de kans om mee te bouwen aan onze eigen toren van Babel. In de laatste ruimte van de tentoonstelling kan iedereen het houtblokje (uitgedeeld bij de kassa) zelf toevoegen aan een ‘toren van Babel in aanbouw’. Bezoekers kunnen er een berichtje op schrijven in alle talen die er zijn.
De toren van Babel een toren van verwarring
Het Bijbelverhaal over de toren speelt zich af na de zondvloed die Noach en zijn familie als enige hebben overleefd. Noachs nakomelingen hadden zich van God over de aarde moeten verspreiden, maar ze doen het tegenovergestelde: eensgezind bouwen ze een toren die hen van een eventuele nieuwe zondvloed kan redden. Babel, in het land Sinear, is de eerste stad die door de nakomelingen van Noach wordt gebouwd. Daar laat Koning Nimrod de toren bouwen die tot de hemel reikt. Een hoogmoedig plan, waarmee hij handelt tegen Gods wil. Volgens het verhaal wordt God boos. Hij straft de bouwers door verwarring te stichten. Ze verstaan elkaar niet meer en het bouwproces loopt in het honderd. Vanaf dat moment leven zij in ‘Babylonische spraakverwarring’ met elkaar.
Een feest van details. Opvallend is het doordachte kleurgebruik in de toren. Boven is de baksteen nog helder rood, in de lagere etages is deze al verweerd en lichter van kleur. Deze kleine subtiele details van de kunstenaar zijn ook terug te zien in de zeer gedetailleerde weergave van menselijke bedrijvigheid in en rond de enorme toren. Ruim duizend mensen zijn afgebeeld. Links aan de voet van de toren sjouwen mannen met zakken kalk die naar boven worden gehesen. De kalk wordt als metselspecie gebruikt. Vandaar dat er een witte baan naar boven te zien is op de toren. Links daarvan is een baan rood stof te zien. Deze markeert de weg waarlangs de bakstenen naar boven worden gehesen.
