Elke maand selecteert oost-online journalist Lewis Daniels een single of lp die onder bijzondere omstandigheden is opgenomen. Muziek waar een verhaal achter zit, nummers waar ‘iets mee is’. Deze maand What’s Going On uit 1971.
Met zijn elfde studioalbum geeft Marvin Gaye (1939-1984) een nieuwe, eigen richting aan zijn werk. Het is de eerste plaat die hij zelf produceert. De lp vertelt het verhaal van een gedesillusioneerde, naar de VS teruggekeerde Vietnamveteraan. What’s Going On uitbrengen blijkt het lastigste hoofdstuk.
Domineeszoon Marvin Gaye groeit op in een achterstandswijk van Washington DC. Hij heeft een broer, twee zussen en door een buitenechtelijke relatie van zijn vader ook twee halfbroers. Vanaf zijn vierde zingt hij in de pinksterkerk. Zijn wispelturige en gewelddadige vader begeleidt hem op de piano. Marvin mist troost van zijn moeder. Op de middelbare school zingt hij in doo-wop-groepen. Zijn vader zet hem meerdere keren uit huis, waardoor hij zich op zeventienjarige leeftijd bij het leger meldt als basisvlieger. Het leger is van korte duur. Wars van autoriteiten weigert hij bevelen op te volgen. In 1960 verhuist hij naar Detroit en wordt sessiemuzikant bij Tri-Phi Records.
Berry Gordy, Motown-president en broer van Marvins latere echtgenote Anna, biedt hem na een thuisoptreden een contract aan. Marvin – dan nog – Gay voegt een e aan zijn achternaam toe. Over het waarom bestaan drie redenen. Het zou een eerbetoon zijn aan collega-zanger Sam Cooke die ook de e aan zijn achternaam toevoegde, de naamswijziging betekent meer afstand tot zijn vader, en door het toevoegen van de e kan zijn achternaam niet meer worden gekoppeld aan homoseksualiteit.
Tot 1962 blijft Marvin Gaye vooral sessiemuzikant. Hij hoopt op een carrière als jazzmusicus.
Hitch Hike is zijn eerste nummer dat de hitparade bereikt. Opvolger Pride and Joy haalt in 1963 de Amerikaanse top 10. Datzelfde jaar trouwt Marvin met de zeventien jaar oudere Anna. In een interview vertelt hij dat zijn verliefdheid op haar de inspiratie was voor zijn eerste grote hit. Het stel adopteert een baby, die ondanks Marvins slechte relatie met zijn vader toch naar hem wordt vernoemd om de traditie niet te breken. Met Can I Get a Witness heeft Gaye één van zijn eerste internationale hits. Het samen met Kim Weston gezongen It Takes Two slaat ook aan in Engeland. Producersechtpaar Ashford & Simpson schrijft zeer succesvolle nummers voor Gaye en zijn nieuwe zangpartner Tammi Terrell.
Aanloop naar What’s Going On
Eind jaren 60 worstelt de veel blowende Marvin Gaye ook met een cocaïneverslaving. Tammi Terrell, met wie hij goed bevriend is, heeft een hersentumor en overlijdt begin 1970 op vierentwintigjarige leeftijd. Marvin raakt in een zware depressie en doet een zelfmoordpoging, waarvan zijn schoonvader hem redt. Hij weigert optredens en opnamen. In een wereld vol leed vindt Gaye het onverantwoord dat hij nog liefdesliedjes zingt. Hij verdient zijn succes niet, moet zichzelf nog bewijzen en wil meer zijn eigen stem laten horen.
Die kans doet zich voor als Motown-songwriter Al Cleveland een nummer schrijft over het buitensporige politiegeweld tegen anti-oorlogsdemonstranten. Renaldo ‘Obie’ Benson van soulkwartet de Four Tops is daar getuige van. Terwijl Benson Cleveland vertelt over Bloody Thursday in Berkely, vraagt hij zich verbijsterd af wat er aan de hand is: What’s going on? Obie is enthousiast over Clevelands compositie, de andere leden van de Four Tops vinden het een protestnummer dat niet bij hun imago past. Benson biedt Marvin Gaye het nummer aan, die het aan R&B groep The Originals wil geven. Renaldo overtuigt hem ervan het nummer zelf op te nemen.
Beïnvloed door de intensieve briefwisseling met zijn broer, die in Vietnam heeft gediend, en geraakt door de slechte behandeling van veteranen, is Gayes bewerking van What’s Going On meer uit het leven gegrepen dan de versies van Cleveland en Benson. De sociale problemen in de VS gaan hem aan het hart. In de hoop dat zijn publiek bewust gaat kijken naar wat speelt in de wereld, én in de wetenschap dat hij alleen zo tegen wantoestanden kan strijden, besluit hij een protestalbum op te nemen. Zijn kostuums vervangt hij voor sweaters en jeans. De baard blijft staan. Berry Gordy wil niets van Gayes plannen weten en vindt die veel te ver gaan.
Juni 1970 neemt Gaye What’s Going On op. Anders dan soms gedacht zijn de pratende stemmen waarmee het nummer begint van vrienden en muzikanten in de studio, en niet van protestgangers in Berkely. De whisky vloeit, de joints gaan rond en per abuis worden de twee leadvocals gemengd. Spontaan ontstaat een sound waar Gaye zo tevreden over is dat hij besluit die te gebruiken bij latere opnamen.
Over Berry Gordys reactie op de single bestaan meerdere verhalen. Hij zou hebben gezegd What’s Going On het lelijkst te vinden wat hij ooit heeft gehoord. Zelf ontkent hij dat. Waar of niet, Gordy is wél bang dat fans van Marvin Gaye afhaken door de politieke boodschap en het andere – in zijn oren – verouderde, jazzy geluid. Het blijkt een enorme inschattingsfout. Achteraf gezien is de single zijn tijd ver vooruit.
Marvin Gaye is zo kwaad dat Motown de single niet uitbrengt dat hij in staking gaat. Buiten weten van Gordy om worden 100.000 singles van What’s Going On naar platenzaken gedistribueerd. Het nummer stijgt in sneltreinvaart naar de eerste plaats van de Hot Soul Singles Chart en staat in de Billboard Hot 100 op nummer twee. Gordy gaat overstag en geeft Gaye carte blanche een album op te nemen. Als de lp is voltooid, vreest Gordy dat daar geen andere hitsingles op staan. Na een remix stemt hij alsnog in en spreekt zijn veto uit als andere, conservatieve kopstukken van Motown nog steeds aarzelen. Eind mei 1971 verschijnt het album op het sublabel Tamla.
Marvin Gayes carrière viert hoogtijdagen. Hij is een van de best betaalde zangers. Privé gaat het minder goed. Zijn (slechte) huwelijk met Anna Gordy strandt. Anna zou hem misbruiken, mishandelen en ook vreemdgaan, wat de inspiratiebron voor I Heard It Through the Grapevine uit 1968 zou zijn geweest. Hun vechtscheiding wordt in 1977 beslecht. Gaye moet de helft van zijn eerstvolgende album aan Gordy afstaan en noemt dat cynisch Here, My Dear. De songs vertolken zijn visie op de scheiding. De lp wordt slecht onthaald, maar jaren later alsnog als meesterwerk beoordeeld. Anna dreigt met een rechtszaak wegens schending van privacy. Zover komt het niet. Begin jaren 80 verzoent ze zich met Gaye.
Ondergang
In 1973 ontmoet Marvin Gaye – net weg bij Anna – de dan 17-jarige Janis Hunter en schrijft, met haar in gedachten het geladen Let’s Get It On, dat zijn beste verkochte album wordt. Ze zijn op slag verliefd en trouwen kort na de scheiding van Gordy. Het stel heeft dan al twee kinderen. De relatie blijkt kansloos door drugsgebruik, het nachtleven, vreemdgaan en Marvins weerloosheid tegen foute vrienden. Hunter verklaart later dat ze dit wisten, maar niet wilden opgeven. Toch vraagt ze in 1979 om scheiding van tafel en bed. Gaye onderneemt een tweede zelfmoordpoging door een ounce (bijna dertig gram) cocaïne te gebruiken. In 1981 zijn ze officieel gescheiden, maar houden contact in de hoop hun relatie een nieuwe dimensie te geven. Dat mislukt.
Drugsgebruik blijft Marvin Gaye parten spelen. Hij heeft een hekel aan toeren en stopt na twee optredens een wereldtournee, waardoor zijn bassist hem aanklaagt en Gaye zicht failliet laat verklaren. Met een beurs van Motown werkt hij op Hawaï verder aan een nieuw album, In Our Lifetime. De resultaten vallen tegen en Motown draait de geldkraan dicht tot het album klaar is. Eind 1980 wil hij de nummers mixen. Motown neemt de opnamen mee en maakt het album zelf af. Uit woede verbreekt Gaye de samenwerking.
Herstel
Het jaar daarop is Marvin Gaye vanwege een Europese tour in Londen, waar concertpromotor Freddy Cousaert hem bezoekt. Hij is er slecht aan toe. Cousaert neemt hem mee naar Oostende om aan een comeback te werken. Marvin knapt zienderogen op. Hij wil de waanzin van het verleden achter zich laten en tekent een contract bij CBS, die hem uitkoopt bij Motown. In Brussel neemt hij zijn laatste album op. Midnight Love is commercieel. Gaye heeft door schulden een hit nodig en is bang anders met té zelf beschouwende nummers te komen. Tijdens zijn verblijf in België steekt de zanger niet de grens met Nederland over voor optredens, wél voor een bezoek aan de legendarische Soulshow van radio-icoon Ferry Maat. ‘s Middags belt een vrouw die zich voorstelt als de vriendin van Marvin Gaye. Ze vertelt dat haar vriend vaak naar Maats radioprogramma luistert om in contact te blijven met de muziek in zijn vaderland en graag langs wil komen. De dj zet hem op de gastenlijst. ‘Ik hield er rekening mee in de maling te worden genomen, maar inderdaad, aan het begin van de avond verscheen een limo aan de poort van het studioterrein. Ik moest hem beloven dat ik tegen niemand zei waar hij was en wist dat ook echt niet, alleen dat het in België was. ‘ Het wordt een bijzondere, memorabele avond. Gaye is de hele uitzending aanwezig en neemt een deel van de presentatie op zich. Na afloop gaan de zanger en dj op stap in Amsterdam. De volgende dag krijgt het verhaal een staartje. ‘Zijn platenmaatschappij belde mij, was dringend naar hem op zoek. Hij werd in de VS verwacht om zijn single te promoten.’ Desondanks is Sexual Healing een groot, internationaal succes.
Dood
Voorjaar 1983 keert Marvin Gaye terug naar de VS voor de Sexual Healing Tour. Hij gebruikt weer cocaïne en is zo paranoia dat hij uit vrees voor een moordaanslag een kogelvrijvest draagt. Hij verblijft bij zijn ouders die hij hun huis schonk. Zijn gedrag is steeds vreemder. Hij draagt jassen over elkaar en schoenen aan de verkeerde voet. Een dag voor zijn vijfenveertigste verjaardag krijgen zijn ouders ruzie over verzekeringspapieren. Marvin verwijdert zijn verbaal agressieve vader hardhandig omdat die zijn moeder niet met rust laat. Het pistool dat hij voor hem kocht om zich tegen indringers te beschermen schiet zijn vader op hem leeg. Het eerste schot is al fataal. Marvins broers en zussen zijn ervan overtuigd dat zijn dood een uit handen gegeven zelfmoord is, waarmee hij zichzelf van het leven en zijn moeder van haar man bevrijdde. Hij sterft met schulden die uiteindelijk met royalty’s zijn afgelost. Zijn moeder vraagt een echtscheiding aan.
Het blijkt dat Marvin op de avond van zijn dood sporen van drugs in zijn bloed heeft, wat min of meer een vrijbrief is voor zijn vader. Die verklaart dat hij uit angst handelde, veel van zijn zoon houdt en enorme spijt heeft. Hij wordt veroordeeld tot zes jaar voorwaardelijk met vijf jaar proeftijd. In 1998 overlijdt hij aan een longontsteking.
Marvin Gayes familie, zijn twee ex-vrouwen en drie kinderen zijn aanwezig op zijn uitvaart. Als eerbetoon schrijft voormalig Commodores-zanger Lionel Richie het door Diana Ross ingezongen Missing You, dat najaar 84 verschijnt. De overgebleven Commodores komen in 1985 met Nightshift, waarin Gaye en Jackie Wilson worden geroemd. Wilson overleed ook in 1984.