Buurt in actie is de titel van de foto-expositie die op 10 en 11 september is te bezoeken in het Poppentheater Koos Kneus. De expositie is een initiatief van het Geheugen van Oost. Een terug[1]blik op de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw gaat gepaard met het laten zien van parallellen met nu.
Arie van Tol | Foto’s Willy Thissen (oud) en Fleur Lis (nieuw)
Antoinette Tanja is voorzitter van het Geheugen van Oost en vertelt wat de aanleiding is voor de expositie. ‘Een schenking van een bewoner van de 2e Oosterparkstraat, Willy Thissen, vormt het begin van het project. De schenking bevat foto’s en dia’s over acties in de Oosterparkbuurt van zo’n veertig, vijftig jaar geleden.’ Het gaat Antoinette niet alleen om een nostalgische terugblik: ‘Dat er ook nu weer, of nu nog, een enorm woningprobleem is in Amsterdam, maakt een expositie als Buurt in actie interessanter. Toen was er vooral sprake van verloedering en dreigende sloop, nu zijn door de absurd hoge huur- en koopprijzen woningen onbetaalbaar en dreigt Amsterdam een stad alleen voor de rijken te worden.’
Actie
Bij de expositie is een boekje verschenen met verhalen en foto’s over de acties van toen. De inleiding vertelt welke megalomane plannen de gemeente aanvankelijk had met het deel van de Oosterparkbuurt bij de Amstelbrug (Ceintuurbaan), en hoe dat samen ging met veronachtzaming van de bewoners. ‘Een vierbaans Amstelbrug, kantoorkolossen in de 2e Oosterparkstraat en een groot hotel aan de Amstel. Schaalvergroting en ruim baan voor de auto. Dat waren de plannen voor de Weesperzijde en Oosterparkbuurt in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw.
‘Schaalvergroting en ruim baan voor de auto’
Ondertussen werden de woningen verwaarloosd en leefden de bewoners onder weinig comfortabele omstandigheden.’ De buurt pikte het niet en kwam in actie. Daarover gaan de verhalen en foto’s bij de expositie en in het boekje. Antoinette belicht de politieke kant: ‘Han Lammers was destijds de wethouder die er over ging. Binnen de PvdA, toen een grote partij met decennialang veruit de meeste macht, was er een fel debat. Pelle Mug voerde de stroming aan die tegen grootschaligheid was, die wilde bouwen voor de buurt. Uiteindelijk, mede dus onder druk van de actievoerders, won dat standpunt het.’
In de vierdelige podcast serie gaat Tineke Kalk op bezoek bij de mensen die een rol hebben gespeeld bij de acties van de bewoners tegen de stadsvernieuwing van de Weesperzijde-strook en de Oosterparkbuurt in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw.
1 Speculatie aan de Amstel
2 Het verlanglijstje van Els Tapperwijn
3 Samen voor de buurt
4 Wie is de ware erfgenaam van Wibaut?
Breukmoment
Op de expositie zijn foto’s te zien van de acties, van de aanleg van de Wibautstraat en van andere opvallende facetten van de buurt. Er zijn buurtkranten uit betreffende periode opgediept. Er zijn diapresentaties. Een bijzondere uitzending van Panoramiek over de acties indertijd wordt getoond. Er worden wandelingen georganiseerd die voeren langs de belangrijke plekken van toen. En het plan is er om in een panel oude actievoerders aan het woord te laten over vroeger en nu. Antoinette: ‘Als de expositie een succes is komt er wellicht een vervolg. Van het Amsterdam Museum is er belangsteling. En in het kader van Amsterdam 750 jaar zijn we aan het nadenken over andere projecten. Buurt in actie gaat over een breukmoment in Amsterdam: de grootschaligheid wordt beteugeld en het opknappen en in stand houden van betaalbare woningen wordt beleid. We willen andere breukmomenten vinden en onder de aandacht brengen.’
Bewonersstem
Antoinette: ‘Jef Reintjens was de architect die de brug vormde tussen gemeente en actievoerders. Hij ging bij bewoners langs met de vraag ‘Wat willen jullie nu? Hoe willen jullie wonen?’ Zijn inbreng toen en zijn verhaal nu bij de expositie zijn zeer interessant.’ Hij was de architect die onder druk van bewoners en met enige tegenzin werd ingehuurd door de gemeente en de radicale stadsvernieuwers, voor wie gold: alles wat oud is, is fout, verving. Buurt in actie is overigens in een peri[1]ode dat het kraken nog nauwelijks een rol speelt. Het wijdverbreid raken van kraken, de krakersbeweging en de krakersbolwerken zijn van net even later. Wel zijn de oorzaken hetzelfde: de vaak opzettelijke verwaarlozing van woningen, de dreigende sloop en de speculatie met panden.
Succes
Op een paar fronten hebben de actievoerders niet hun zin gekregen. Zo is de Wibautstraat wel degelijk een snelweg geworden. En is er hoogbouw gekomen langs de Wibautstraat. Maar Antoinette benoemt graag de punten die bewijzen dat actievoeren zin heeft: ‘1) de nieuwe Amstelbrug is niet verbreed en heeft slechts één rijbaan voor autoverkeer, 2) cityvorming is deels tegengehouden, 3) bouwen voor de buurt werd het uitgangspunt, renovatie waar mogelijk, nieuwbouw passend binnen de structuur van de buurt, 4) aandacht voor de woonlasten, 5) fijnmazigheid van het stratenpatroon is behouden, 6) de menging van functies (wonen, winkels en werken) is behouden en zorgt voor een afwisselende stedelijke buurt.’
Heden
Van grootschalige verwaarlozing van woningen mag dan geen sprake meer zijn, redenen voor eigenaren om iets aan hun bezit te doen zijn er wel. ‘Het nog aanwezige koper in de afvoerpijpen is een serieus probleem, nog heel veel woningen moeten beter geïsoleerd worden en ook op ander punten moet duurzaamheid ambitieuzer nagestreefd worden,’ vindt Antoinette. De rol van het geld is onverminderd groot: het primaat van woningbezit en speculatie maakt (betaalbaar) wonen nog altijd tot een schaars goed. Een wachttijd van 14 jaar voor een startende huurder is gewoon. ‘De gemeente kan het opkopen van woningen door vastgoedinvesteerders niet tegenhouden, daar zijn wetswijzigingen in Den Haag voor nodig. De sociale infrastructuur loopt gevaar, ook in de Oosterparkbuurt, door de verkamering krijgen expats en tijdelijke bewoners de overhand.’ ‘Ja, het is jammer dat er geen actie gevoerd wordt tegen de huidige woningnood,’ besluit Antoinette.
Toen Jef Reintjens begin jaren ’80 als architect ten tonele verscheen had de buurt in feite al de strijd tegen de radicale stadsvernieuwers – lees vernielers – gewonnen, vertelt Jef Reintjens zelf.
‘Dat klopt,’ zegt Jaap Kamerling – van 1979 tot 1989 voorzitter van PPR Oosterparkbuurt. ‘Samen met Huurdersvereniging Volkoren, met mensen als Felix van de Laar, voerden PPR, PSP en CPN fel actie tegen de toenmalige gemeentelijke projectgroep onder voorzitterschap van Aad Lambert. Wij wilden geen sloop tenzij huizen echt heel slecht waren maar betaalbare renovatie, de ambtenaren wilden vooral slopen.’
De ‘inspraakbijeenkomsten’ waren uitsluitend informerend van aard, van serieuze inspraak was geen sprake. Er moest en zou gesloopt worden. ‘We stelden een Zwartboek op tegen de bestaande projectgroep van ambtenaren en…. wonnen. De voorzitter en de secretaris van de projectgroep werden vervangen en het roer ging om. Met de nieuwe projectgroepvoorzitter Jack Hock kwam er reële inspraak. Er ging een nieuwe wind waaien.’ De weg was geplaveid voor architect Jef Reintjens.
Foto-expositie Buurt in actie
Vrijdag 10 en zaterdag 11 september, Poppentheater Koos Kneus Iepenplein 40.
Meld u aan[email protected]l
Geef s.v.p. aan welke dag u wilt komen. De opening is op vrijdag 10 september om 16.30 uur, door Jef Reintjens (architect van nieuwbouw uit de jaren ’80 in de buurt) en Zef Hemel (stadsplanoloog), tot 19.30 uur. Zaterdag 11 september is de expositie geopend van 11.30-17.30 uur. Om 12 uur en om 14 uur zijn er buurtwandelingen langs plekken die een belangrijke rol hebben gespeeld. Om 15.30 uur is er een panel van oud-actievoerders dat herinneringen zal ophalen en vragen zal beantwoorden.
