Houten kastjes schijnbaar zwevend in de ruimte, zwartwit portretten met een letteraureool, zachte muziek die het effect van een droomwereld versterkt. Alles lijkt breekbaar, onaanraakbaar in deze half verduisterde ruimte, alsof je binnentreedt in een parallel universum. Na een poosje wordt duidelijk wie deze mensen zijn, wat zij je willen vertellen. Het is een portrettengalerij die tot leven komt waarin de leegte van het gemis gevuld wordt met beelden van familie, hun vrienden, hun helpers en hun vijanden.
Anita Frank
In een verder lege zaal in het Nationaal Holocaust Museum hangen op ooghoogte verdeeld over de ruimte twintig open houten ‘Memory boxes’ met daarin de in zwart-wit geschilderde portretten van de personages uit het verhaal dat de Amos van Gelder ons wil laten zien. Gezichten, de meeste met een open blik, geschilderd naar foto’s die in de familie zijn overgeleverd of die na lang zoeken in archieven zijn gevonden. Portretten van familie, maar ook van verzetsstrijders, collaborateurs e.a. personen die op een of andere manier een rol in het leven van de familie van de kunstenaar hebben gespeeld.
Alle portretten hebben hetzelfde formaat. Zeker als een uniform ontbreekt is het verschil tussen slachtoffer en dader in eerste instantie niet zichtbaar. Een aureool rondom hun hoofd vertelt hun naam en kom je te weten via de audio en de kleur van het aureool van letters achter het portret. Bij Gemekker bijvoorbeeld, kampcommandant van Westerbork, kleuren de letters rood.
Met deze installatie creëert Amos van Gelder (Haifa, Israël, 1960) een omgeving waarin hij als het ware teruggaat in de tijd, zich voegt bij zijn Nederlandse familieleden van een generatie geleden, die hij mede door de Sjoa in het echt nooit heeft kunnen ontmoeten.
Samen vertellen de personages over het leven destijds, over onderduik, deportatie, verraad, en de kwetsbare weg naar wederopbouw. Zo ontstaat opnieuw een gelaagd beeld van een periode die wij alleen maar kennen van horen zeggen, maar onlosmakelijk deel uitmaakt van ons leven nu.
Duidelijk aanwezig, maar tevens onopvallend is ook de speciaal voor deze installatie gecomponeerde muziek van de Israëlische componist Amit Gur. Zijn muziek maakt een bezoek aan dit kunstwerk tot een totaalervaring, meer dan de som der delen; voor de duur van je bezoek is de familie van Amos van Gelder hier weer even bij elkaar.
Amos van Gelder volgde zijn kunstopleiding in Nederland en de Verenigde Staten. Israël, de Hebreeuwse taal, Joodse traditie en sinds enige jaren ook de Sjoa vormen zijn inspiratiebronnen. Daarom exposeert hij bij voorkeur in ruimtes met een Joodse context, zoals een voormalige synagoge. Memory Boxes is het eerste Sjoa-gerelateerde werk waarin zijn familiegeschiedenis centraal staat.
De tentoonstelling Between You and Me is van 7 maart tot en met 24 augustus te zien in het Nationaal Holocaustmuseum.
