Boek van Week 9
Weet u waar het Henri Michaux-plein ligt? Het is een tamelijk onopvallend rondpunt bij het Tenbosch-park in Elsene, te Brussel. Onopvallend, ware het niet dat in het midden ervan een groot rood monument staat, uit tufsteen opgetrokken, dat de slachtoffers van de Armeense Genocide herdenkt. Een bevriende Nederlandse dichter, al jarenlang woonachtig in Brussel, vind dit een typische Brusselse samenkomst van elementen. Een klein plein, ter ere van een voornamelijk door de Fransen gecanoniseerde Belg, die ook het nationale geheugen herbergt van een van vele al te onzichtbare gemeenschappen die de hoofdstad huist. Het lijkt me een samenkomst die Michaux zelf had kunnen waarderen. Gruwen als hij deed om als ‘Belg’ gezien te worden, altijd op zoek om vreemd te worden.
Michaux werd op de drempel van de 20e eeuw, in 1899, in Namen en groeide op in Brussel in een burgergezin. Na een afgebroken medicijnenstudie en enkele zwerfjaren als schipper, vestigde hij zich in Parijs — hij zou zich in 1955 ook laten naturaliseren tot Fransman, België afwerpend — en ontpopte zich tot beeldend kunstenaar en schrijver, internationaal erkend en consistent geassocieerd met de surrealistische beweging, hoewel hij daar altijd actief buiten heeft gestaan en zich niet liet onderwerpen aan de dwingende karwats van Breton. In zijn werk toont Michaux zich een woeste zoeker, steeds zijn weg banend met nieuwe vormen, steeds hongerig naar nieuwe ervaring, zowel extern, in de vorm van verre reizen en intern, door te experimenteren met mescaline.
Hoekpijlers is een werk van Michaux, meermaals verschenen in de jaren 70 en uiteindelijk in 1981 bij Gallimard in de versie, die als brontekst heeft gediend voor de Nederlandse vertaling bij Koppernik, vertaald door Rokus Hofstede. het boek heeft een handzaam formaat, klein, een soort vademecum. Op het voorplat staat een prachtige pentekening van figuren — net geen symbolen, net geen lettertekens — van Michaux zelf. De figuren lijken te krioelen, uit te deinen, vorm vindend en vorm verliezend. De teksten in het boek hebben een gelijkaardige status. Het zijn, in mijn optiek, een collectie aan (schijn)adviezen, anekdotes, grappen, parabels, taalfilosofie, aforismen.
Ik lees Hoekpijlers in de tram tussen Amsterdam-West en Amsterdam-Oost en verbaas me over de totale vormvrijheid die Michaux zich toelaat aan het werk, de onvoorspelbare grilligheid die me gekluisterd houdt en waardoor ik mijn halte mis. De spreker in het boek wil zich duidelijk losschrijven van zijn ik. ‘Je bent zelfbesmettend, onthou dat. Laat ‘jij’ je niet aansteken’. Hij spreekt de lezer aan in de jij-vorm, maar duidelijk ook een ander ik dat geadviseerd moet worden. ‘Met je karakterfouten, rustig aan. Ga ze niet te gauw corrigeren. Wat zou je ervoor in de plaats stellen?’ Is het een soort anti-zelfhulpboek? Geschreven voor een cultuur geobsedeerd met zelfoptimalisatie haar intrede deed? Andere fragmenten doen dan weer aan de morbide puntige ‘grap-als-poëzie’ van de Chileense grootheid Nicanor Parra denken: ‘moet je echt zo nodig op de ladder klimmen? En wat als je eindigt als gehangene?’ Ik weet het niet ‘wat’ ik lees, wel weet ik: hier is een groot schrijver aan het werk. Die alle mogelijke vormen toont die het heerlijke monster Tekst kan aannemen. ‘Hoe razendsnel trekken de beeldenreeksen voorbij die je wel wilt maar niet kunt vertragen, mentaal krabbelschrift in dollemansrit.’
Michaux zelf schrijft in een passage uit Ecuador, aangehaald door vertaler Rokus Hofstede in een uitgebreide blogpost: ‘Ik reken op je, lezer, op jou die mij eens lezen zult, op jou, lezeres. Laat
me niet alleen met de doden als een soldaat aan het front. Kies mij uit tussen hen, omwille van mijn grote angst en mijn groot verlangen. Praat dan met me, smeek ik je, ik reken erop.’ Zoals Michaux hier smeekt, zo smeek ik u, lezer uit Oost, lees Michaux, lees Hoekpijlers en lees daarna al het andere. Want Bart Vonck is ook al meerdere jaren bezig aan een bloemlezing uit het onuitputtelijke oeuvre in meerdere delen. Lees Michaux en zie de mogelijkheden, lees Michaux en schud jezelf af, lees Michaux en wordt vreemd.
_____
Hoekpijlers is geschreven door Henri Michaux
Vertaald door Rokus Hofstede
Verschenen bij Uitgeverij Koppernik
Benjamin de Roover is boekverkoper bij Linnaeus Boekhandel, Middenweg 20
