Boek van Week 10
Bij het tippen van boeken aan klanten of vrienden maak ik doorgaans een onderscheid tussen fictie en non-fictie. Bij fictie is er vaak een plot, waarvan het ontrafelen deel uitmaakt van de leeservaring. De kunst is dan dus om iets over het boek te zeggen, zonder al te veel te verklappen. Bij non-fictie daarentegen kunnen meestal alle kaarten op tafel worden gelegd. Daar gaat het vaak om een idee of de onderbouwing daarvan en staat de spanningsboog niet of minder gespannen. Maar als ik dan non-fictie heb gelezen met de spanningsboog van fictie, zit ik met een probleem. Vrij van Lea Ypi, over opgroeien in (post-)communistisch Albanië, is zo’n boek.
Natuurlijk bestaat de context van het boek uit historische feiten, daar valt weinig aan te verklappen. Albanië was in de tweede helft van de twintigste eeuw een communistische staat, van 1944 tot 1985 geleid door Enver Hoxha. Het land, ingeklemd tussen Joegoslavië, Griekenland en de Middellandse Zee, was bovendien extreem geïsoleerd. In 1990 en 1991 viel het communistische, repressieve regime.
Zo kon Lea Ypi, geboren in 1979, de eerste 12 jaar van haar jeugd leven in een op het oog absurdistisch toneelstuk. Ypi heeft veel jeugdherinneringen weten te onthouden en sterk opgeschreven: burenruzies om lege colablikjes, incidentele toeristenkinderen die raar ruiken (zonnebrandcrème) en het voor mij indringendste voorbeeld: ze mag van haar oma nooit, maar dan ook nooit, aan iemand vertellen dat er bij hun thuis in de woonkamer geen portret staat van ‘oom Enver’.
Het knapste van het eerste deel van het boek is dat ze laat zien hoe de ervaring van een opgroeiend kind (dat continu haar omgeving wil begrijpen) botst met een onbegrijpelijke samenleving. Over hoe die botsing eruitziet wil ik niet al te veel loslaten, maar in het tweede deel van het boek, dat speelt van 1991 tot en met 1997, moeten het land Albanië en puber Lea leren leven met een totaal andere wereld. Het vrijemarktkapitalisme en haar uitwassen leidden tot de burgeroorlog van 1997, ook het jaar waarin Ypi eindexamen moet doen.
Een van de grootste kwaliteiten van dit boek is het feit dat het hele gezin Ypi (Lea, vader Zafi, moeder Doli, broer Lani en de inspirerende grootmoeder Nini) op twee manieren in de geschiedenis staat. Ten eerste is het hele gezin is zich enorm politiek bewust; zo heeft iedereen binnen het gezin een eigen favoriete revolutie en weet vader Zafi vertellen dat ze begonnen met het proberen om kinderen te krijgen ten tijde van het tekenen van de verdragen van Helsinki (1975). Ten tweede weet Ypi de omwentelingen die zich in loop van jaren 90 in Albanië voordoen, goed te beschrijven vanuit de karakters in het gezin. Vooral door de tegenstelling tussen vader en moeder wordt dan goed duidelijk op welke verschillende manieren mensen met de veranderingen omgingen. Zo krijgt de lezer op een toegankelijke manier een tijdsbeeld van Albanië.
Vrij is een persoonlijk memoir van een kindertijd, een krachtig geschreven geschiedenisboek en een bevlogen oproep om de wereld beter te maken. Zo af en toe denk je bovendien ook nog dat het een absurdistische roman is.
_____
Vrij is geschreven door Lea Ypi
vertaald door Luud Dorresteyn
verschenen bij De Bezige Bij
Igor Damen is boekverkoper bij Linnaeus Boekhandel, Middenweg 29
