Met Zomer voltooit Ali Smith haar seizoenskwartet. De cyclus romans, op zichzelf al caleidoscopisch, eindigt met een bomvol laatste deel. De roman voelt, zoals elk nieuw seizoen, zowel splinternieuw als oud en bekend.
35 Het is niet overtrokken om te zeggen dat Ali Smith een formule heeft. Een geheel eigen formule die waarmee ze steeds weer een nieuw, fris boek weet te produceren. Zo voelen de delen van het seizoenskwartet ook aan als – steeds meer expliciet politieke – versies van hetzelfde boek en toch is elk boek een nieuwe ervaring. Zomer incluis.
Ook in deze roman intelligente kinderen die niet op een woordgrap meer of minder kijken, ook weer prachtige beschrijvingen van schilderijen en films en een uitstapje naar het verleden dat ons heden in een ander licht stelt. De historische novelle, mag je bijna zeggen, die Ali Smith in het midden van dit boek laat beginnen, is een van de hoogtepunten van het kwartet.
In een tijd waarin vluchtelingen worden vastgezet of gedeporteerd en wijzelf meer of minder geïsoleerd zijn in onze eigen huizen, wijst Smith terug op de internering van Duitse burgers in Engeland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit waren geen krijgsgevangenen: het waren simpelweg Duitse mensen die in Engeland woonden, soms al lang, soms pas recent, omdat ze ernaartoe waren gevlucht. Ze maakten het niet erg slecht maar ook niet goed. Een gevangenis, legt Daniël Gluck bovendien uit aan een jongetje achter het hek, is nog altijd een gevangenis, ‘zelfs in augustus wanneer de hemel blauw is’. En er is in het kamp geen minigolf zoals The Daily Mail beweert.
Gluck? Wie Herfst nog enigszins in het geheugen heeft, herkent die naam. Hij was honderdvierjarige liedjesschrijver uit het eerste deel van het kwartet, die ons Pauline Boty, het pop art-icoon leerde kennen. Zijn zusje Hannah, op de vlucht in Frankrijk, speelt een rol, net als personages uit Winter. Allen raken verweven in het verhaal van de familie Greenlaw – dochter Sasha, links en activistisch, zoon Robert, superslimme troll, en moeder Grace, die terugverlangt naar haar leven als actrice, vroeger, toen ze jong was.
Gelukkig kan Smith zo goed schrijven dat de roman nergens in een veredelde epiloog verandert. Zomer vormt weer een moment van verdieping en reflectie op de tijd waarin we nu leven, voor de laatste keer. Herlezend zullen we moeten ontdekken hoe tijdloos Smiths seizoenen zijn.
_____
Zomer is geschreven door Ali Smith,
is vertaald door Karina van Santen en Martine Vosmaer,
en verschijnt bij uitgeverij Prometheus.
Harm ten Napel is boekverkoper bij Athenaeum Roeterseiland, Roetersstraat 41
