Voor de tweede keer toont museum de Hermitage aan de Amstel een expositie uit een buitenlandse collectie. Verleden jaar was Love Stories te zien, een samenwerking met de National Portrait Gallery in Londen. Nu is er de kleine, maar indrukwekkende tentoonstelling Rembrandt & tijdgenoten te zien. Er zijn 35 unieke stukken bijeengebracht uit een bijzondere privécollectie uit New York: The Leiden Collection. Van zowel Rembrandts leermeester Pieter Lastman als veel van zijn leerlingen en navolgers zijn doeken in de Hermitage te bewonderen.
Anne-Mariken Raukema
The Leiden Collection is de privéverzameling van de Amerikaanse miljardair, zakenman en filantroop Thomas Kaplan en zijn vrouw Daphne Recanati Kaplan. Zij verzamelden de afgelopen twintig jaar de grootste collectie 17e-eeuwse meesters ter wereld. Ze hebben dan ook de meeste Rembrandts; hun collectie bedraagt meer dan 250 tekeningen en schilderijen uit de 17e eeuw. De tentoonstelling reist inmiddels vijf jaar rond en was eerder te zien in Parijs, Beijing, Shanghai, Moskou, St. Petersburg en Abu Dhabi. En nu dus in Amsterdam, de stad waar de geboren Leidenaar Rembrandt van Rijn (1606-1669) groot werd, net als veel van zijn leerlingen en tijdgenoten.
Rembrandt werd bekend om zijn historiestukken: mythologische, Bijbelse en allegorische verhalen die als hoogste niveau binnen de schilderkunst werden beschouwd. Deze historiestukken zouden immers het meeste vragen van de verbeeldingskracht van de schilder.
Leven en werk
Op 25-jarige leeftijd verhuisde Rembrandt van Leiden naar Amsterdam. In de Sint Antoniesbreestraat schilderde hij ten huize van de kunsthandelaar Hendrick Uylenburgh – het huidige Rembrandthuis – portretten van de Amsterdamse elite. Pieter Lastman, de beroemde historieschilder bij wie hij zeven jaar eerder in de leer was geweest, was zijn buurman. In 1634 trouwde Rembrandt met Uylenburghs nichtje Saskia.
Centraal staat Rembrandts Minerva in haar studeerkamer (1635) waarvoor mogelijk Saskia model heeft gestaan. Het verbeeldt de godin van de wijsheid op majestueuze wijze. Dit doek draagt de tentoonstelling en is dan ook te zien op de billboards die in de stad hangen.
Rembrandts kleinste werk, Borstportret van een bebaarde oude man uit 1633, is niet veel groter dan een pinpas of museumjaarkaart, het meet slechts tien bij zeven centimeter. Het werkje is van olieverf op papier en geeft goed de belangstelling die Rembrandt al op jonge leeftijd ontwikkelde voor de fysieke en psychologische weergave van ouderen. De tentoonstelling biedt een prachtige beeld van Rembrandts leven en werk in Amsterdam.
Tijdgenoten
Van Pieter Lastman, zijn leermeester en Rembrandts leerlingen Ferdinand Bol en Arent de Gelder hangen bijzondere historiestukken. Bol, geboren Dordtenaar, had een fascinatie voor oudtestamentische verhalen; De engel verschijnt voor Elia is daar een treffend en sprekend voorbeeld van. Van bekende en minder bekende schilders als Geldrop Gortzius, Carel de Moor en Godefridus Schalcken zijn bijzondere werken te zien. Laatstgenoemde was de eerste die buiten Leiden (Rembrandts geboortestad) carrière zou maken, en wel in Dordrecht en aansluitend in Engeland en Duitsland. Van Jacob Toorenvliet hangt er de Allegorie op de Schilderkunst (ca. 1675-1679).
Maar ook werk van tijdgenoten als Frans van Mieris, Casper Netscher en Jan Steen, die we vooral kennen als schilder van onordelijke huishoudens, hangen maar liefst drie historiestukken. Het feestmaal van Marcus Antonius en Cleopatra was indertijd een waarschuwing tegen onnodige uitbundigheid. Het houdt het midden tussen ernst en humor.
Van zowel Leiden als Amsterdam hangen halverwege de expositie plattegronden uit de 17e-eeuw. Heel inzichtelijk te zien welke – nu – bekende meester waar woonde.
Catalogus en jeugd
De gelijknamige catalogus bij de tentoonstelling is er in twee talen: Nederlands en Engels. Na een interview met verzamelaar Kaplan en twee essays over The Leiden Collection in het algemeen en meer specifiek over Rembrandt en de Nederlandse historiestukken, worden de 35 stukken beschreven en toegelicht, met prachtige, paginagrote foto’s van de doeken en veel detailfoto’s.
Niet alleen voor volwassenen is de tentoonstelling een must. Ook aan kinderen is gedacht; zo is er een speciale audiotour voor hen ontwikkeld, een speurtocht en er is een speciaal jeugdprogramma ontwikkeld. In de speurtocht ontdekken ze de zes kenmerken van een historiestuk: kleur, achtergrond, licht, kleding, attributen en het moment suprême. De tentoonstelling – een absolute aanrader – is t/m 27 augustus te zien.
Check www.hermitage.nl
