Amsterdam is een markante stad met markante mensen. Maar liefst achtendertig portretten van Amsterdammers zijn bij elkaar gebracht in het boek Markante Amsterdammers. Dat maakt nieuwsgierig naar wie de uitverkorenen zijn.
Tineke Kalk | IJopener
Het maandblad Ons Amsterdam heeft in zijn zeventigjarige bestaan al heel wat Amsterdammers geportretteerd. ‘Niet weer die Gouden Eeuw’ speelde terecht mee bij de keuze voor de negentiende en de twintigste eeuw: een periode die veel economische en politieke dynamiek kende.
We komen in dit boek dan ook veel 19de-eeuwse pioniers tegen, zoals feministe van het eerste uur Wilhelmina Drucker. Ze was een gewild spreekster op de vele grote kiesrechtmeetings die in die tijd georganiseerd werden, totdat het haar duidelijk werd dat de socialistische voormannen het mannenkiesrecht belangrijker vonden dan het kiesrecht voor vrouwen. Haar strijd voor radicale gelijkheid tussen mannen en vrouwen was in de twintigste eeuw een voorbeeld voor de Dolle Mina’s. Aletta Jacobs – je hoeft niet in Amsterdam geboren te zijn om een markante Amsterdammer te worden – was de eerste vrouwelijke huisarts. Wekelijks hield zij gratis spreekuur voor minvermogende vrouwen en introduceerde het pessarium als voorbehoedsmiddel. Aletta zou uitgroeien tot een van de kopstukken van de internationale vrouwenbeweging.
Ook op allerlei andere terreinen namen vrouwen het voortouw: Louise Went, de eerste woningbouwopzichtster, kwam in haar werk zoveel maatschappelijk leed tegen dat zij de school voor maatschappelijk werk oprichtte. Dat verpleging een professioneel beroep werd, danken we aan Anna Reynvaan. Niet iedereen had het trouwens zo op deze dames. De vader van Rosa Manus, een van de oprichtsters van het eerste internationale archief van de Vrouwenbeweging, verbood haar in eerste instantie de omgang met Aletta Jacobs. Later zou Rosa Manus voorvrouw van de antifascistische beweging worden. Nadat ze in de oorlog was opgepakt, overleed ze in kamp Ravensbrück.
Mooi divers lijstje
Mien Ruys zou na de oorlog Amsterdam opfleuren door het ontwerpen van talloze gemeenschappelijke tuinen bij sociale woningbouwcomplexen. Aan het KNSM-eiland heeft zij een plantsoen nagelaten. Ze werkte vaak nauw samen met ir. Jacoba Mulder, hoofd stadsontwikkeling en een van de belangrijkste ontwerpers van het Amsterdamse bos. Haar ontwerp voor een Bijlmermeer zonder hoogbouw verdween helaas in de la. Het is te veel om alle 32 vrouwen afzonderlijk te behandelen, maar het is een mooi divers lijstje geworden met onder andere Irene Vorrink, Majoor Bosshardt, veelgevraagde gespreksleider Annemarie Grewel, die als ze niet vroegtijdig was overleden een gooi naar het burgemeestersambt van Amsterdam had gedaan, en de ongekroonde koningin van de Bijlmer, Hannah Belliot.
De zes mannen die geportretteerd worden, komen allemaal uit de amusementssector. Arthur Parisius, beter bekend onder zijn artiestennaam Kid Dynamite, was een van de beste jazzsaxofonisten die Nederland gekend heeft. Hij speelde voor de oorlog in de Negro Kit Cat club in Amsterdam. Max Woiski had voor de oorlog zijn eigen club La Cubana. Na de oorlog scoorde hij een hit met zijn Bruine bonen met rijst. Donald Jones, Amerikaan van geboorte, acteur, danser en musicalster en korte tijd getrouwd met Adèle Bloemendaal, werd het meest bekend door het liedje Ik zou je het liefst in een doosje willen doen, geschreven door Annie M.G. Schmidt. De Amsterdammer van geboorte, acteur Otto Sterman, voor wie tot diep in de jaren vijftig alleen rollen van een negerslaaf of zwarte bediende voorradig waren, oogstte later veel succes met zijn solovoorstelling Ik ben een neger. De laatste twee entertainers leven nog en zijn regelmatig in films en op televisie te zien: stand-up comedian en presentator Jörgen Raymann en Shouf Shouf-ster Mohammed Chaara.
Toch kan ik mij voorstellen dat de lezer zich achter de oren krabt bij deze selectie: 32 vrouwen tegenover maar zes mannen en dan nog alleen maar ‘zwarte’ mannen! Je kunt ook te politiek correct zijn.
Het is andersom
Ik kan de lezer geruststellen. Het boek dat u bij de boekhandel koopt, bevat in plaats van de portretten van 32 vrouwen de portretten van 32 mannen, onder wie kunstenaar Viktor IV, inbreker Gerrit de Stotteraar, ondernemer Loe Lap, politicus Hans Wiegel, de wethouders Monne de Miranda en Floor Wibaut en pater Van Kilsdonk. De zes geportretteerde vrouwen, Tante Leen, Esther de Boer-van Rijk, Theo Mann-Bouwmeester, Rika Jansen, Fien de la Mar en Willeke Alberti, komen stuk voor stuk uit de amusementssector. En alle 38 geportretteerden zijn wit. Want zoals samensteller Koen Kleijn mij mailde: ‘De geschiedenis van Amsterdam is grotendeels bepaald door witte mannen, en dus is (helaas) ook de geschiedschrijving van Amsterdam in verhouding wit en mannelijk. Het is helaas ook zo dat Chinese, Surinaamse, Molukse Amsterdammers in verhouding minder sporen hebben nagelaten in de Amsterdamse geschiedenis, en dat hun verhalen dus minder makkelijk op te diepen en te vertellen zijn.’ De lezer weet wel beter!
Markante Amsterdammers, Portretten van Amsterdammers die de stad kleur geven, onder redactie van Koen Kleijn, € 29,99. 246 pagina’s. Uitgeverij Spectrum bv, Amsterdam 2019 ISBN 9789000365586
