Beeldend kunstenaar en industrieel ontwerper Mirjam Peters beschouwt tekenen en schilderen als het bijhouden van een dagboek. Aanstaande zaterdag presenteert ze in de Outsider Art Galerie Kunst van Manie en Depressie. Haar boek verslaat het begin van een manie en de lange route naar een nieuw begin.
Lewis Daniëls
Kunst van Manie en Depressie toont het leven van een begenadigd kunstenaar met een bipolaire-1-stoornis. Deze aandoening veroorzaakt ernstige stemmingswisselingen. Mirjam werd op haar twintigste voor het eerst opgenomen en trok daarna haar eigen conclusie. ‘Ik verklaarde mezelf genezen. Met dat als uitgangspunt kon ik mijn studie voltooien. Daarmee ging ik tegen de stroom in.’ Uiteindelijk kwam de aandoening terug en eiste dat zijn tol. ‘Ik ging keihard onderuit. Eigenlijk ging ik eerst omhoog en stortte daarna pas in. Bij mij verloopt een manie vrijwel altijd zo.’
Schilderen brengt haar dichter bij zichzelf. Kunst van Manie en Depressie is een emotioneel artistiek overzicht waarmee ze nog een kunstwerk heeft gemaakt. ‘Een manie levert altijd nieuwe tekeningen en schilderijen op. Vroeger functioneerde ik ondanks mijn stoornis, nu is het mijn drive.’
Spiritualiteit en tomeloze energie
Tijdens een manie (of hypomanie) ontstaat het gevoel alles te kunnen. ‘Dan ben ik heel spiritueel en verliefd op de wereld. Dat is een geweldig gevoel en geeft eindeloos veel energie. Daarom verlang ik weleens naar het begin van een manie. Soms wil ik stoppen met medicijnen als ik oud ben. Dan ga ik nog een keer all-in, haha.’
Het goede gevoel is tijdelijk. Zodra de bovenmatige energie omslaat in een depressie en lusteloosheid stort alles in. De prijs die Mirjam voor haar manies betaalde is hoog. ‘Soms laat mijn geheugen me in de steek.’ Achteraf gezien denkt ze dat manies mogelijk (deels) waren voorkomen als ze op bepaalde momenten meer naar zichzelf had geluisterd. Kunst van Manie en Depressie reist in drie fases door haar ziel. Manie, depressie en herstel. Woorden zijn alleen de bewegwijzering, expressieve afbeeldingen – vooral de kleuren – de leidraad. Het boek is een achtbaanrit met vrije val. In het begin passeert het traject rustige, evenwichtige afbeeldingen van naaktmodellen. In deze fase is Mirjam stabiel. Terwijl de onrust in haar groeit, vervaagt de nuance.
Manie
De riemen gaan vast. In bochten is het zoeken naar houvast. Mirjam verbeeldt thema’s als religie, drank, storm, vervreemding en angst. De afbeeldingen komen recht op je af, laten je niet met rust. Ze zijn confronterend, hard en ontroerend. Vrouwen zijn sensueel, erotisch. Sexy. Geil. Ook dieren hebben een rol, of zijn het onderwerp. Felle kleuren steken tegen elkaar af, exploderen. Op een krijttekening van de dorpsbrink in het Gooise Laren zijn de overprikkelingen Mirjam te veel. Het werk is een bonte chaos. In volle vaart naar een psychose.
Op een fleurig, beetje naïef zelfportret heeft ze even adempauze en rookt een sigaret. Dan laait de storm weer op, of zoals ze zelf schrijft, ‘alles om me heen komt direct mijn hoofd in en waait er weer uit.’ Schijnbaar verwerkte trauma’s daarentegen keren terug en blijven wel hangen. Mirjam heeft geen moeite afbeeldingen te bekijken die in zware tijden zijn gemaakt. ‘Anderen lezen in oude dagboeken verdrietige gebeurtenissen terug zonder daar nog iets bij te voelen. Ik accepteer mijn episodes, had anders Kunst van Manie en Depressie niet uitgebracht.’
Depressie
De achtbaanrit eindigt. Gaandeweg vervreemdt Mirjam van zichzelf. Ze gaat op zoektocht naar geboorte, dood en haar jeugd. ‘Ik wil mijn normale leven terug, maar kan er niet meer bij.’ Ze verbeeldt leugens, schone schijn, maskers, tijd, wanhoop en verwijst indirect naar zelfmoord. Kleuren zijn meer gedoceerd of vervangen door zwart. Mirjam zweeft, raakt verdwaald en wordt opnieuw psychotisch. Op het doek reconstrueert ze een nacht tijdens deze fase. Ze verandert weer van stijl, laat kleuren nu weg. Ze raakt uitgeput en loopt vast. Op een groot vel schrijft ze achterelkaar ‘ik wil niets doen’ en bewaart dat als tekening. ‘Kunst hoeft niet altijd knap gemaakt te zijn. Het is ook een uiting van emotie.’
Herstel
Om het herstelproces beter te illustreren zijn de afbeeldingen in dit gedeelte allemaal in dezelfde periode gemaakt. Eerst zijn die passief, ze luiden rust en evenwicht in. De creativiteit komt terug. Mirjam plakt kleine knipsels, tekent krullen, cirkels en vierkanten. Haar werk krijgt opnieuw kleur. Ze ruimt puin, maakt verbinding met zichzelf, bouwt aan haar nieuwe identiteit, volgt een frisse koers en blikt vooruit. Op lege vlaktes verschijnen huizen. Dieren spelen weer een rol. Een hond, een woelende muis, konijnen en schapen onder een wolkenhemel op de dijk. Kleine dingen tellen, het verleden is niet meer belangrijk. Een stier werpt zich op een rode lap, de kracht komt terug. Er is ruimte voor geluk. Desalniettemin blijft de innerlijke strijd latent aanwezig.
Workshops
Mirjam werkte jarenlang als zelfstandig industrieel ontwerper. Ze was ook docent Industrieel Ontwerpen bij de TU Delft en gaf les in Vrij Ontwerpen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Tegenwoordig houdt ze workshops. Experimenteren & Smeren leert (ex)cliënten van de GGZ hun gevoel te verbeelden. Kunst van Manie en Depressie beoogt hetzelfde. ‘Het is bedoeld als zelfhulpboek en steun voor anderen, bijvoorbeeld de omgeving van mensen met een psychische stoornis. Daarnaast wil ik laten zien dat er andere vormen van herstel zijn dan de reguliere zorg biedt.’
Ze besloot Kunst van Manie en Depressie te maken omdat mensen hun emoties in haar schilderijen en tekeningen terugzien. Die overtroffen hun woorden. ‘Eerst geloofde ik dat niet. Ze hadden heel andere karakters en het waren mijn tekeningen, dus konden die alleen op mij slaan. Later was ik erdoor geraakt. Ik besefte dat mijn verhaal bij de tekeningen van ondergeschikt belang is. Beelden komen bij iedereen anders binnen en hebben niet dezelfde betekenis als woorden. Daarom is Kunst van Manie en Depressie eigenlijk een boek zonder verhaal.’
Check /www.mirjampeters.nl
