Twintig kunstenaars uit binnen- en buitenland tonen in het Amsterdam Museum hoe oorlogen en conflicten over de hele wereld en door de tijd heen een rol spelen in Amsterdam. De makers komen onder andere uit Iran, Kameroen en Syrië, maar ook uit Duitsland, Frankrijk en Nederland. Tegelijk zijn kleine ‘satelliet’-exposities ingericht in partnerinstellingen als het ISSG, W139, Tolhuistuin en Pakhuis De Zwijger.

Anne-Mariken Raukema

Het Amsterdam Museum aan de Amstel toont vanaf zaterdag 7 oktober de tweede editie van de tweejaarlijkse tentoonstellingsmanifestatie Refresh Amsterdam. Net als in 2021 staat de Amsterdamse stadscultuur centraal en worden werken getoond van hedendaagse makers. Dit jaar is het thema ‘War & Conflict’.

Oorlogen hebben in de vorming van Amsterdam altijd een belangrijke rol gespeeld. Eeuwenlang al is het een toevluchtsoord, wat de basis vormt voor de bevolkingsdiversiteit. Mensen kwamen en komen van over de hele wereld, die niet zelden op de vlucht voor oorlog en onderdrukking. Sommige kunstenaars gingen op zoek gaan naar hun eigen familiegeschiedenis en identiteit, anderen vragen juist aandacht en erkenning voor minder belichte kanten van oorlogen en conflicten. Waar de een zich richt op trauma en verwerking; toont de ander juist veerkracht en verzet. In mei 2022 werd een oproep geplaatst, waar op ruim 150 voorstellen binnen kwamen. Twintig werden geselecteerd. De tentoonstelling biedt veel variatie: beeldend werk, vormgeving, performance, video, multimedia-installaties en textiel.

Weergaven van Amsterdam

De expositie opent met een enorme kaart (6,5 x 10,5 meter) van Amsterdam in oorlogstijd die Gert-Jan Kocken maakte. Zijn Depictions of Amsterdam (Weergaven van Amsterdam) is samengesteld uit een reeks van 111 historische stadsplattegronden en luchtfoto’s, die in Amsterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gemaakt en gebruikt, zoals de ‘stippenkaart’ die de verspreiding van Joden over de stad weergeeft. Hij bezocht archieven van over de hele wereld en fotoshopte beelden die hij over elkaar heen legde. Hij liet zich inspireren door een kaart van Ieper, de Vlaamse stad dat verschrikkelijk heeft geleden tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Oekraïne

Halverwege staan enorme potten met teksten en tekeningen van Vika Mitrichenko uit Minsk, Belarus: Recent Notes. Canopic Jars. Ze verbeelden de huidige Russisch-Oekraïense oorlog. De maker heeft familie en vrienden in Kyiv, met wie zij nauw contact onderhoudt en hen op de voet volgde. Het mondde uit in verhalen van ooggetuigen over oorlogsmisdaden, het verzet tegen indringers en het beschermen van erfgoed tegen bombardementen en beschietingen. De vazen vormen een soort dagboek van haar ervaringen en emoties, vermengd met de informatie die zij verzamelde. Dat zij koos voor keramiek is bijzonder; het is een dubbelzinnig medium. Breekbaar als het valt, maar ook tot in de eeuwigheid te bewaren. Het duidt zowel de kracht als kwetsbaarheid van leven in oorlogstijd.

RARA

Heel bijzonder vond ik zelf de film van Pieter Paul Pothoven: Kosto. Grootschermer. Dertig minuten. Hij was zelf tien jaar toen in 1991 de RARA een aanslag pleegde op het woonhuis van Aad Kosto, toen staatssecretaris van Justitie. De vraag die centraal staat is: hoever mogen mensen gaan in de strijd voor verandering? Pothoven kwam zes jaar geleden in contact met enkele leden van de Revolutionaire Anti-Racistische Actie (RARA). Kosto was destijds belast met het asiel- en immigratiebeleid. Schrijver en kunstenaar Pothoven legt een RARA-archief aan voor het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Te zien is hoe een aantal RARA-leden kritisch stonden tegenover de aanslag van Kosto’s huis in Grootschermer. De vraag welke keuzes, overtuigingen en twijfels gingen vooraf aan de aanslag op het huis van Kosto? staat centraal. Voor elke bezoeker is de tekst, die de maker schreef, uit het hoofd leerde en uitspreekt, beschikbaar met op de andere kant een enorme foto van Kosto’s huis die Bert Verhoeff maakte na de aanslag. Pothovens wandinstallatie Overtoom 247 (2023) is te bezoeken bij het IISG.
Kosovo

De tentoonstelling eindigt met het werk van de in Amsterdam geboren spoken word kunstenaar Luan Buleshkaj. Zijn werk Themeli (Fundering) bestaat uit foto’s van de Kosovaarse steden Istog en Gjakovë gemaakt na de oorlog die er aan het einde van de vorige eeuw woedde. In Istog woonde zijn Albanees-Kosovaarse vader tot hij eind jaren 70 naar Amsterdam vluchtte. De maker kon zich als kind geen beeld vormen van die plek. Dit veranderde toen in 1998 de oorlog uitbrak en Kosovo elke dag in het nieuws kwam. Samen met fotograaf Arijan Zymeraj – die in datzelfde jaar werd geboren – vertrok hij naar Kosovo om de fotoserie te maken. Buleshkaj schreef er gedichten bij, in het Engels en liet die vertalen naar het Albanees. De titel verwijst naar de fundering van cultuur, familie en rechtvaardigheid die er ondanks de oorlog nog duidelijk aanwezig is.

Refresh Amsterdam ‘War & Conflict’ is te zien tot en met zondag 25 februari te zien in het Amsterdam Museum en bij de diverse partnerinstellingen in Amsterdam.

Check www.amsterdammuseum.nl