Het zou zaterdag 4 oktober hondenweer worden. Dat bleek voor het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) geen slecht bericht. Heel veel belangstellenden, van alle leeftijden, kwamen dan ook af op de open dag. Oost-online was er ook, in het markante gebouw aan de Cruquiusweg.

 Anne-Mariken Raukema

Extra aanleiding voor de open dag was de negentigste verjaardag van het instituut. Er was voor ieder wat wils. Er waren workshops (cyanotypie: met bladeren en bloemen in blauwdruk fotografische afdrukken maken). Maar ook buttons maken, er waren lezingen en je kon bijzonder archiefmateriaal bekijken. En ontdekken wat voor beesten er in de archieven (willen) wonen – van Hollandse zilvervisjes tot vogelveren uit Nieuw-Guinea.

De open dag sloot nauw aan bij het thema van de Maand van de Geschiedenis van dit jaar in oktober: ‘Natuurlijk’. De natuur blijkt goed vertegenwoordigd in het IISG-archief. Ook was de film Drijfland van Nico Boink te zien, over de drijvende tuinen van Robert Jasper Grootveld.

Het depot
Ik koos voor een rondleiding door het archiefdepot door Eric de Ruijter, die 35 jaar werkt bij het IISG en hoofd data en collecties is. De rondgang begint op de vijfde verdieping, waar grote hoeveelheden verhuisdozen staan die nog gesorteerd moeten worden. Corona heeft geleid tot een flinke achterstand, die nog altijd niet is ingelopen. ‘Selecteren is een van de belangrijkste dingen’, legt De Ruijter uit. Het liefst ziet hij dat de aanbiedende partij zelf al een keuze maakt wat weg kan en wat per se bewaard moet worden.

Op de derde verdieping is het archiefmagazijn – op de vierde zijn kantoren. Tientallen meters archiefkasten met draaisystemen, in totaal beslaat de depotruimte 50 km. In de ‘Amsterdamse dozen’ wordt alles van papier bewaard, zonder enig nietje. ‘Vroeger werd op thema bewaard, bijvoorbeeld Oost-Europa, maar daar was geen houden meer aan’, legt Eric de Ruijter uit. ‘Er kwam veel bij, of juist minder dan verwacht. We gingen niet goed met de beschikbare ruimte om.’ Nu krijgen alle documenten een nummer en worden door elkaar bewaard, in volgorde van verwerking. En vrijwel alles wordt gedigitaliseerd, een kostbare en tijdrovende klus. ‘We hebben van alles in huis: van de vredesbeweging, milieubeweging, solidariteitscomités, de eerste migranten – hoewel daar niet veel meer dan wat foto’s van beschikbaar is -, mensenrechten, jongerenbeweging, noem het maar.’

Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis werd in 1935 opgericht, in een periode dat onder andere in Duitsland, Italië en Spanje dictaturen dreigden te ontstaan. Het archief van de Duitse sociaaldemocraten dreigde te worden vernietigd en dat was een concrete aanleiding tot de oprichting van het IISG. In 1939 werd de meest bedreigde kerncollectie – waaronder werken van Karl Marx (Das Kapital) en Trotski naar Engeland overgebracht. De bezetter heeft aanvankelijk de werkzaamheden – toen nog aan de gracht in het centrum – voortgezet. Onder het mom ‘Je kunt maar beter veel van de vijand en zeker de anarchisten weten’ werden ook de abonnementen op tijdschriften voortgezet en doorbetaald. Gedurende de oorlogsjaren verdween veel uit het IISG naar Polen en Duitsland, maar het meeste is daarna weer teruggekomen, al heeft dat voor een aantal documenten wel tot in de jaren 80 geduurd.

Het instituut collectioneert, bewaart, ontsluit archieven van politieke partijen – aan de linkerkant van het midden, omdat die sociale bewegingen voorstaan, in tegenstelling tot rechts, wat voor behoud is -, particulieren, vakverenigingen en maatschappelijke bewegingen. Van overheden wordt niets verzameld, daar zijn andere archieven voor, zoals het Stadsarchief en het Rijksarchief. Een deel is papier (boeken, kranten, tijdschriften, foto’s, affiches), een deel audiovisueel (geluidsdragers in alle soorten en maten, video’s en floppydisks) en er zijn voorwerpen die kenmerkend zijn voor sociaal-maatschappelijke stromingen. Dat kunnen buttons zijn, voorzittershamers, maar ook een bordspel van de NVV uit 1960.

PvdA-voorman en premier Joop den Uyl legde vast dat zijn archief naar het IISG moest, maar ook dat van Hans Janmaat, oprichter van de Centrumdemocraten, wordt aan de Cruquiusweg bewaard.

De collectie omvat zo’n 24.000 audiovisuele items, 110.000 tekeningen en prenten, 150.000 posters en maar liefst een miljoen boeken en tijdschriften.

Sinds 1989 is het IISG gevestigd in de voormalige cacaoloods. Daarvoor zat het in een pand bij Sloterdijk en daarvoor aan de grachten (Heren- en Keizersgracht).

Het IISG is gevestigd in een cacaoloods

De cacaoloods werd in 1960 gebouwd – een tijd dat het in dat deel van de Amsterdamse haven al niet meer rooskleurig ging. Het was de tijd dat de Koninklijke Nederlandse Scheepvaart Maatschappij (KNSM) veel personeel moest laten gaan, door modernisering van het laden en lossen, en door concurrentie bij vracht- en passagiersvervoer. Het westelijk havengebied nam in belang toe, ten koste van het oostelijk deel.

De Zaanstreek met de vele chocoladefabrieken lag op steenworpafstand en was vanuit de loods goed bevaarbaar. Het overslaggebouw telde vijf verdiepingen en had een grote goederenlift, die nu door het IISG – en niet alleen tijdens open dagen om groepen te verplaatsen – nog veel wordt gebruikt.

De ideale temperatuur (zomers en ’s winters) is 18°, en stabiel. De luchtvochtigheid wordt zoveel mogelijk op 55% gehouden. Het is niet het zilvervisje of papiermot, niet het soort papier of drukinkt, maar de mens, de gebruiker, die het grootste gevaar vormt voor de collectie.

Iedereen welkom
Het IISG is open van maandag tot en met donderdag van 9.00 en 17.00 uur. Op vrijdag worden er workshops en cursussen gegeven. Het is raadzaam om vooraf online te kijken als je iets zoekt of wilt komen inzien. ‘Iedereen is welkom, het is gratis, in de leeszaal mag alleen niets gegeten of gedronken worden, daar is de grote kantine voor. Je mag foto’s maken van de documenten, dat scheelt veel onderzoekers heel veel tijd.’

IISG, Cruquiusweg 31, www.iisg.amsterdam