Wie door Artis wandelt, komt veel meer tegen dan alleen dieren. De dierentuin in het hart van de Plantagebuurt biedt een groene ontdekkingstocht vol smaken, geuren en kleuren. In de eetbare tuin – verspreid over het hele park – groeien deze zomer maar liefst 22.000 planten, afkomstig van 220 verschillende soorten. Allemaal eetbaar. Voor mens én dier.

Arie Martijn Schenk

Hovenier en tuinontwerper Ton Hilhorst werkt al sinds 1993 in Artis en stuurt sinds 2001 het ontwerpteam van de tuinen aan. ‘Acht, negen jaar geleden begon het idee voor de eetbare tuin. We wilden iets moois maken dat tegelijk duurzaam is en aansluit bij de behoeftes van de dieren.’ Voor kinderen zijn de eetbare tuinen het voorbeeld van hoe alles bij de natuur begint; eten komt niet uit de supermarkt.

Groene visie
Het resultaat is een indrukwekkende mix van vaste planten, kleurrijke eenjarigen en vergeten groenten. Van rode shiso en boomspinazie tot colakruid en stevia. Alles in de perken is eetbaar – niks giftigs, niks overbodigs. Planten groeien tussen bonenstaken, het herkenningsteken van de eetbare tuinen. ‘Zie je die staken? Dan kun je ervan eten’, zegt Ton met een glimlach.

Proef, ruik en voel
Tijdens een wandeling langs de Papegaaienlaan vertelt Ton vol enthousiasme over de smaken die je onderweg tegenkomt. Roomse kervel met anijstoets, de ui-achtige bloemetjes van doorgeschoten prei en het verrassende aroma van de maggiplant. Ton laat je proeven van ijskruid, dat zwetende blaadjes heeft en verkoelend werkt, en van ananassalie, die exact smaakt naar zijn tropische naamgenoot. ‘Je smaakpapillen krijgen hier een feestje’, zegt hij.

Ton vertelt over het bekende kinderliedje Klein, klein kleutertje, en legt uit hoe dierverzorgers geleerd hebben om verantwoord te plukken. Zo blijft de tuin in bloei en groeit alles weer aan.

Niks verspillen
Wat groeit in de tuin, eindigt op het menu van de dieren. Verzorgers plukken dagelijks verse blaadjes voor vogels, reptielen, knaagdieren, apen en zelfs voor olifanten en giraffen. Ook de mieren in Micropia en vissen uit het Aquarium krijgen groen van eigen bodem. Alles wordt gebruikt: vers, gedroogd of ingevroren. Voor elke diersoort geldt een andere aanpak. ‘Kuifmakaken zijn dol op peterselie. Schildpadden eten echt alles’, lacht Ton.

De planten uit de eetbare tuin vinden ook hun weg naar de veganistische horecagelegenheid de Serre in Artis. Daar staan zomerse gerechten op het menu waarin snijbiet, kruiden en bloemen een hoofdrol spelen.

Water, bodem en biodiversiteit
De eetbare tuin maakt gebruik van regenwater, dat wordt opgevangen in ondergrondse tanks. Een slimme en duurzame keuze: planten profiteren van kalkvrij water en Artis vermindert zo zijn ecologische voetafdruk. ‘In Nederland regent het genoeg’, zegt Ton droogjes.

Bovendien trekt de tuin talloze insecten aan, waaronder bijen die stuifmeel verspreiden en daarmee bijdragen aan stadsnatuur. De tuin vormt een veilige haven midden in Amsterdam. Ton: ‘Volle borders werken als een magneet voor insecten én zorgen voor biodiversiteit.’

Van pindakaasboom tot Dahlia
Sommige planten verrassen nog meer. De pindakaasboom bijvoorbeeld, of de kleurrijke driekleurenmaïs, waarvan de mannelijke bloemen in de pluim zitten en de vrouwelijke in de aar aan de zijkant. ‘En wist je dat je bij dahlia’s niet alleen naar de bloemen kunt kijken, maar ook de knol, het blad en de bloem kunt eten?’, vertelt de hovenier.

Langs de Plantage Middenlaan groeien zoete aardappels en bloeien begonia’s, geliefd bij onder meer de kasuarissen. In het najaar verschijnen kolen, pompoenen en andere wintergroenten. En onder de grond liggen dan al bollen te wachten tot ze in het voorjaar weer kleur brengen in het park.

Een tuin als kunstwerk
De eetbare tuin in Artis is niet alleen functioneel en duurzaam, maar ook qua vormgeving zijn de borders tot in de puntjes verzorgd. Ton is van huis uit kunstenaar en dat zie je terug in de vormgeving: elk perk is een kunststukje. ‘Alles klopt. Je kijkt je ogen uit, zo mooi verzorgd’, merkt een bezoeker op tijdens de wandeling.

Achter de schermen werkt een team van negen medewerkers aan de verzorging van het groen. Vrijwilligers helpen met plukken en geven voorlichting aan bezoekers. Want naast voedsel en schoonheid biedt de tuin ook kennis, over planten, smaken, duurzaamheid en stadsnatuur.

Wie Artis deze zomer bezoekt, loopt dus niet alleen tussen de dieren, maar ook door een eetbaar landschap vol verhalen. Tot eind oktober blijft de zomertuin op zijn mooist. Daarna start de wintereditie – even smaakvol, net zo leerzaam.