Wie Artis kent als dé plek voor dieren en planten, weet soms niet dat achter het vele groen ook een bijzondere geschiedenis schuilgaat. De dierentuin, opgericht in 1838, is de oudste van Nederland en herbergt maar liefst 26 rijksmonumenten. Twee van die monumenten – de Moeflonstal en het Duivenhuis – zijn onlangs grondig gerestaureerd en hebben een nieuwe functie gekregen. Voor Arie Martijn Schenk een perfecte reden om Artis eens met andere ogen te bekijken.
Rondkijken in Artis
De Moeflonstal: nu erfgoed voor jonge ontdekkers
De Moeflonstal uit 1876 is het kleinste nog bestaande gebouw dat speciaal voor dieren is gebouwd. Het ontwerp is bijzonder: vanuit een centraal punt waaierden ‘taartpuntvormige’ perken uit als bloemblaadjes. Hier verbleven oorspronkelijk bergdieren zoals moeflons, steenbokken en tahrs.
Tot 2002 liepen hier moeflons rond, daarna even emoes. Uiteindelijk voldeed het gebouw niet meer aan de moderne arboregels – onder meer vanwege de lage deurtjes – en raakte het buiten gebruik.
Tijdens de recente restauratie kreeg het gebouw zijn historische kleurstelling terug, en is het nu een speelplek geworden voor kinderen. Op de opstaande rand om de speelplek waar ouders kunnen zitten, zijn zelfs afdrukken van moeflonhoeven gezet, een subtiele herinnering aan de vroegere bewoners.
Op het dak prijken replica-borden met de namen van diersoorten die hier vroeger verbleven. Zo wordt de geschiedenis niet vergeten, maar speels doorgegeven aan een nieuwe generatie bezoekers.
Het Duivenhuis: Van 18e-eeuwse tuinhuis tot gezellig terras
Het voormalig Duivenhuis is zelfs ouder dan Artis zelf. Gebouwd rond 1730 als tuinkoepel in de Plantagebuurt, werd het pas in 1852 onderdeel van de dierentuin toen Artis verder uitbreidde.
In de 19e eeuw werd het gebruikt voor post- en sierduiven. Daarna volgden allerlei andere bewoners: zeekoeien, loopvogels en zelfs ijsberen vonden tijdelijk onderdak in het kleine gebouw. In later jaren was het een broedmachinehuis waar kuikens uit het ei kropen.
Ook dit gebouw was lange tijd in verval geraakt. Met de recente restauratie is het oorspronkelijke terras in oude glorie hersteld. Het houten balkon met verfijnd houtsnijwerk en de trappen zijn opnieuw aangebracht, geïnspireerd op foto’s uit ca. 1900.
Architect Thomas Buijs vertelde dat het gevoel van romantiek van toen weer voelbaar moest zijn – en dat is gelukt: de monumentencommissie was enthousiast. Zo werd het voormalige Duivenhuis omgetoverd tot een sfeervolle horecagelegenheid, waar je vandaag de dag kunt genieten van poffertjes en koffie onder de bomen.
Artis: meer dan dieren alleen
De herbestemming van de Moeflonstal en het Duivenhuis past perfect in de duurzame visie van Artis, waarin erfgoed en natuur hand in hand gaan. Als stadspark is Artis ook een groene long voor Amsterdam, met meer dan 800 verschillende boomsoorten die zorgen voor verkoeling en fraaie zichtlijnen, die deels zijn terug te voeren op 19e-eeuwse plattegronden.
Wat deze twee kleine monumenten bewijzen: als gebouwen geen duidelijke plek of functie meer hebben, verdwijnen ze langzaam uit beeld. Dankzij zorgvuldige restauratie en creatief hergebruik zijn ze nu weer levendig aanwezig – en zelfs bedoeld voor een heel nieuwe ‘diersoort’: de mens.
Wie goed kijkt, ontdekt in Artis dus niet alleen leeuwen en flamingo’s, maar ook prachtig erfgoed – hersteld, gekoesterd en klaar voor de toekomst.
