Op 27 november was het dertien jaar geleden dat de schrijver en vertaler August (Guus) Willemsen overleed. Vrienden en kennissen proberen de herinnering aan Willemsen levend te houden door elk jaar op zijn sterfdag een evenement te organiseren. Dit jaar verloopt dat op virtuele wijze en met een speciaal doel: geld inzamelen voor een film over de Braziliaanse jaren van Willemsen.
Lezen en schrijven | Thomas Claasen
Willemsen studeerde Portugees en kwam daardoor in aanraking met de Braziliaanse literatuur. Hij liet Nederland als vertaler kennis maken met het werk van onder meer Fernando Pessoa en Carlos Drummond de Andrade. Willemsen schreef zelf ook meerdere boeken. In Vrienden, vreemden en vrouwen beschrijft hij zijn liefdes, vriendschappen en reizen in de jaren vijftig en zestig. In De val schrijft hij over zijn drankmisbruik en de periode van afkicken. Willemsen zou zijn hele leven blijven worstelen met alcoholisme.
Hij verbleef meerdere periodes in Brazilië: in 1967-1968, 1973, 1979 en 1984. Vanuit Brazilië onderhield hij een levendige correspondentie met Paul Roelofsen. Deze werd gebundeld in Braziliaanse brieven en verscheen in 1985 bij de Arbeiderspers. Roelofsen herinnert zich de correspondentie nog goed: ‘Ik was een van de beste vrienden van Guus. Guus schreef vaak brieven van wel vijf kantjes, ik schreef dan anderhalve kantje terug. Later, toen Guus in Australië woonde, schaakten we zelfs via onze briefwisseling per e-mail. Elke dag een zet.’ Roelofsen en andere deelnemers aan de virtuele bijeenkomst roemen de geestigheid in het werk van Willemsen. ‘Die was grandioos.’
Film portretteert Willemsen via zijn taal, het landschap en zijn ontmoetingen
Tijdens de virtuele sessie komen meerdere mensen aan het woord en worden scenes vertoond die een plek moeten krijgen in een film van ongeveer 50 minuten. Allen prijzen Willemsens taalvirtuositeit en geestigheid. Filmregisseur Frederieke Jochems vertelt over haar motivatie om de film te maken: ‘Ik wil het leven en het werk van August Willemsen levend houden. Ik las Braziliaanse brieven in 2016 op een balkon in Rio de Janeiro. Ik werd gegrepen door zijn taalgebruik en vond het fascinerend hoe hij de sfeer van Brazilië oproept.’ In de film wil Jochems Willemsen portretteren via zijn taal, het landschap en zijn ontmoetingen.
Jochems is samen met Joris Kleverlaan de plekken nagereisd die Willemsen beschrijft in Braziliaanse brieven. ‘Willemsen was een vat vol tegenstrijdigheden. De geestige en moeizame kant van zijn karakter lenen zich goed voor een film. Hij was tegelijkertijd schrijnend en hilarisch.’ In de getoonde scenes zien we Willemsen over het Braziliaanse voetbal praten bij Barend & van Dorp, een gedicht van Pessoa voordragen in het Portugees en beelden uit 2018 van een reis die Jochems maakt. Ze reist samen met Kleverlaan naar de afgelegen streek Canudos, 50 jaar na de reis van Willemsen en zijn toenmalige echtgenote Marie Roelofsen, de zus van de eerdergenoemde Paul. Willemsen bezoekt de streek door zijn interesse in het werk van de Braziliaanse schrijver Euclides da Cunha die een bloedige episode uit de negentiende-eeuwse Braziliaanse geschiedenis beschreef in Os Sertões. Het boek werd door Willemsen vertaald als De binnenlanden.
Marie was erbij in 1968. ‘Ja, ik ben dus de Mieke uit Braziliaanse brieven. Ik herinner me de tocht naar Canudos nog goed. Dat was zowel een hoogte- als dieptepunt. Het was het meest uitputtende deel van onze reis, maar dit was het doel en dat doel was bereikt.’ Op de vraag of het allemaal ook precies zo gebeurd was zegt ze: ‘Guus roept een sfeer op in zijn brieven die heel dicht bij de werkelijkheid komt. Hoewel zeker niet letterlijk. Dat is precies de kunst.’
Marie onderhoudt met een aantal anderen het graf van Willemsen op De Nieuwe Ooster
Marie onderhoudt met een aantal anderen het graf van Willemsen op De Nieuwe Ooster. Vorig jaar werd een informatiebord onthuld en ze probeert een bronzen beeld van de kop van Willemsen van de beeldhouwer Pépé Grégoire geplaatst te krijgen.
Tijdens de virtuele sessie kondigt de Arbeiderspers aan dat Braziliaanse brieven opnieuw worden uitgegeven. Tevens worden de brieven vertaald in het Portugees bij de Braziliaanse uitgeverij Arte & Letra. De Braziliaanse uitgever Frederico Tizzot over Willemsen: ‘Hij kan door deze vertaling onderdeel worden van de Braziliaanse cultuur. Het is belangrijk voor ons, Brazilianen, om te lezen hoe anderen naar Brazilië kijken.’ De deelnemers aan de virtuele sessie krijgen hoop: zou het zo maar kunnen dat in de toekomst het werk van Willemsen ook in de Angelsaksische landen bekendheid gaat krijgen?
Arbeiderspers geeft Braziliaanse brieven opnieuw uit
Ter afsluiting terug naar de veelgeprezen geestigheid van Willemsen. Waar moet je dan aan denken? Dat is voor iedereen anders, maar bij mij komt het volgende op. In Braziliaanse brieven schrijft Willemsen op 24 oktober 1984 vanuit Bahia over een willekeurige jongen, een straatverkoper, waarop zijn oog was gevallen. De jongen staat verstild een boek te lezen.
Vervreemd van de wereld, zijn handel verwaarlozend. Lezen treft hier als iets zo ongewoons, dat ik me niet kon weerhouden van een nadere inspectie van de persoon. Een langwerpige bult in zijn shortje bracht me op bepaalde vermoedens omtrent de aard van zijn lectuur. De vermoedens werden bevestigd toen ik een kwartiertje later, op de terugweg, weer langsliep: het boek was weg, de bult was weg, en in (en op) de plaats daarvan zaten vlekken.
Inzamelingsactie film
Als u de actie wilt steunen dan kunt u geld doneren op
NL75 INGB 0004 8661 30 t.n.v. Stichting Het Nieuwe Zuiden te Amsterdam, o.v.v. AUGUST.
Alle bijdragen zijn welkom. Vanaf 100 euro krijgt de donateur een nieuwe uitgave van Braziliaanse brieven. Vanaf 1000 euro komt de naam van de donateur op de aftiteling van de film en vanaf 2000 euro staat de naam prominent op de koptitel.
Meer informatie bij [email protected]
