De Swammerdamstraat in de Weesperzijdebuurt is geen straat waar dagelijks veel mensen doorheen komen. Vergeleken met de parallel lopende fietssnelweg Weesperzijde is het er heerlijk rustig, dus als je minder haast hebt, is een kleine omweg zeker eens aan te bevelen. Post bezorgen doe ik er niet, maar ik werd er uitgenodigd door Anja van Mil – de fotograaf van deze rubriek – die er al 45 jaar woont. Net als veel van haar buren, begreep ik, want de meeste mensen willen hier niet meer weg. Bij onze kennismaking vertelde ze over het Namenennummers-project, waar ze sinds 2021 bij betrokken is.
Sinds 1982 woonde Fokko Kuik in verschillende buurten in Oost, werkte ruim 20 jaar als verkeersadviseur bij de gemeente en is sinds vorig jaar postbezorger in de Watergraafsmeer. Zo bouw je persoonlijke banden op met verschillende straten in Oost. Volg Fokko Kuik door de straten van Oost.
Op initiatief van kunstenares Ida van der Lee – gespecialiseerd in het ontwerpen van rituelen – worden jaarlijks de tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoorde Joodse bewoners herdacht via door bewoners gemaakte namenbordjes. Dat begon in 2012 in de Oosterparkbuurt. De soms fraai gekleurde houten namenbordjes werden op de middag voor de dodenherdenking van 4 mei op het sfeervolle Kastanjeplein uitgelegd in het stratenpatroon van de buurt. Ik ben meerdere malen bij deze herdenkingen geweest en je schrikt er elke keer weer van hoeveel mensen hier in de oorlogsjaren op brute wijze zijn weggevoerd en vermoord. De recent gemaakte documentaire ‘Verdwenen stad’, grotendeels gefilmd vanuit een oude GVB-tram, gaat ook over deze schokkende geschiedenis en kan ik iedereen zeer aanbevelen.
De Swammerdamstraat is slechts 300 meter lang. De oudste woningen dateren uit 1850. Sommigen daarvan hoorden als koetshuis bij de chique panden aan de Weesperzijde. Samen met een paar eveneens korte zijstraten heeft deze buurt een indrukwekkende Joodse geschiedenis. Als je op de website joodsamsterdam.nl kijkt, zie je dat er bij bijna elk huisnummer wel een naam van een Joodse familie hoort. Vaak waren dat Joden uit Polen en Rusland, begrijp ik, die hier dachten een veilige toevlucht te hebben gevonden.
Als je vandaag de dag door de straat loopt zie je dat er op de benedenverdiepingen van veel vooroorlogse panden grote ramen zitten. Er waren vroeger dan ook veel joodse winkels en kleine bedrijfjes gevestigd. Brood, zuivel, groente en fruit, vis, vlees, kruidenierswaren, patisserie … Voor je dagelijkse boodschappen hoefde je de straat niet uit in de tijd. Daarnaast waren er ook werkplaatsen van kleermakers, diamantslijpers en meubelmakers gevestigd. Met de veel grotere bevolkingsdichtheid van toen moet het er dagelijks een drukte van belang zijn geweest op straat. Schrijnend om je voor te stellen hoe stil het er geworden moet zijn toen honderden Joodse inwoners in 1943 uit hun woningen waren gehaald om wederom naar het oosten te worden afgevoerd, waar de meesten nooit meer van terugkeerden.
Tussen de Blasiusstraat en de Ruyschstraat is de Swammerdamstraat jaren geleden autovrij gemaakt en is nu een soort pleintje. Daar was sinds 1907 een Synagoge gevestigd. Op dat pleintje vindt op 4 mei vanaf 18.30u de namen-en-nummers-herdenking plaats. Dit jaar wordt de herdenking begeleid door de internationaal bekende Jiddische zingende Shura Lipovski met het Novaya Shira Kwartet. Als sprekers treden op: Hedy d’Ancona, Chaja Pola, Dennis van Velzen en Maryam Rahmank. Wie wil kan nog meedoen door zelf een namenbordje en een gedenkpagina aan te maken, waarop je een slachtoffer gedenkt. Kijk op www.swammerdambuurt-4-mei-herdenking.nl/ voor meer informatie
En loop anders gewoon een andere keer door de Swammerdamstraat en bekijk de gedenkplaatjes die op sommige gevels te vinden zijn.
Lees ook
De andere straten van Fokko Kuik
