In 2025 viert de stad haar 750-jarig bestaan, terwijl Ajax precies 125 jaar geleden werd opgericht. Een perfect moment om stil te staan bij de bijzondere band tussen club en stad. Het Stadsarchief en de Supportersvereniging Ajax sloegen de handen ineen en presenteren samen de tentoonstelling: Eén club, Eén stad, Ajax Amsterdam.
175 jaar Amsterdam | 125 jaar Ajax
Arie Martijn Schenk
Begin mei werd de gratis toegankelijke expositie geopend in de hal van het Stadsarchief – met niemand minder dan Jari Litmanen. In twee artikelen willen we de band tussen Ajax en Oost uitlichten op oost-online.
De tentoonstelling is opgebouwd als een voetbalwedstrijd in drie delen: een eerste helft, een rust en een tweede helft. In dit eerste artikel van een tweeluik neem ik je mee langs de eerste vier tijdvakken van de expositie: van 1900 tot 1965 – de ‘eerste helft’. Over de verhuizing naar de Watergraafsmeer, clublegende Jack Reynolds, de oorlogsjaren en de diepe wortels van Ajax in Oost.
Ajax begon in Amsterdam-Noord, maar verhuisde in 1907 naar de Watergraafsmeer. Door woningbouwplannen moest de club op zoek naar een nieuw veld. De keuze viel op twee stukken grond aan de Middenweg, ter hoogte van het huidige Christiaan Huygensplein – midden in de polder.
De omstandigheden waren sober. Geen tribunes, geen waterleiding, en de spelers kleedden zich om in café Brokelmann, het huidige Grand Café Frankendael. In 1911 kwam er een eerste tribune, en de groeiende populariteit van de club leidde in 1916 tot uitbreiding. Zakenman en voorzitter Wim Eggerman financierde extra tribunes. Zo groeide Ajax letterlijk uit zijn klei.
Jack Reynolds en het begin van het Ajax-voetbal
Een sleutelfiguur in de ontwikkeling van Ajax was de Engelse trainer Jack Reynolds, of in plat Amsterdams:Â Sjek Rijnols. Vanaf 1915 gaf hij Ajax een duidelijke identiteit: verzorgd, aanvallend voetbal en een ijzeren clubdiscipline. Zijn aanpak gold voor iedereen, van het eerste elftal tot de jongste jeugd.
Parool journalist Menno Pot beschrijft dit mooi op een videofragment. Met Reynolds als leermeester werd Ajax succesvol: in 24 seizoenen won de club vijftien afdelingskampioenschappen en acht landstitels. Zijn invloed is tot op de dag van vandaag voelbaar. Oud-voorzitter Jan Melchers verwoordde het zo tijdens het eeuwfeest in 2000: ‘Hij heeft van het ongeorganiseerde gedoe van Ajax de beroemde Ajax-school gemaakt.’
Michels, Cruijff en Van Gaal speelden allemaal het spel van Reynolds. En ondanks alle successen bleef hij bescheiden: ‘Ajax mag dan misschien de laatste tijd minder goed hebben gespeeld, weest U gerust, dat komt wel in orde. En heb ik voor U allen één verzoek: Blijf Ajax trouw.’
De oorlogsjaren: voetbal en verlies
De tentoonstelling snijdt ook de donkere kant van de geschiedenis aan. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd stadion De Meer, een paradoxale plek. Enerzijds bood het afleiding en saamhorigheid, anderzijds was het een gevaarlijke verzamelplaats, onder dreiging van razzia’s en bombardementen.
In 1941 werden joden definitief uitgesloten. Veel supporters en leden van Ajax verdwenen. Onder hen Eddy Hamel, een prominente speler uit de jaren 20, die in 1943 met zijn gezin in Auschwitz werd vermoord. Zijn naam staat op het oorlogsmonument bij sportpark De Toekomst. Elk jaar op 4 mei legt Ajax een krans bij de sportherdenking in het Olympisch Stadion.
Maar er waren ook tekenen van menselijkheid. In 1943 stelde Ajax-stadion De Meer kosteloos beschikbaar aan rivaal Feyenoord voor een thuiswedstrijd. Een jaar later ving Heerenveen jeugdspelers van Ajax op tijdens de Hongerwinter. Sport bleef zelfs in de moeilijkste tijden een middel voor solidariteit.
Bezoek de tentoonstelling
Eén club, Eén stad, Ajax Amsterdam in Stadsarchief Amsterdam
Nog tot 31 augustus 2025 en de toegang is gratis
Ontdek unieke foto’s, archiefstukken, video’s en verhalen van iconen als Louis van Gaal, Isa Kardinaal, Sjaak Swart en Jari Litmanen. Maar bovenal: voel de verbinding tussen Ajax en Amsterdam, met de Watergraafsmeer als kloppend hart 89 jaar.
Binnenkort het tweede deel van dit tweeluik: de tweede helft – van 1965 tot 2025.
