Boek van Week 21
In 2019 wordt in het nachtkastje van een net overleden oude vrouw een schrift gevonden. Het is geschreven door haar broer Evert Ruivenkamp en getiteld Mijn herinneringen uit het Spanje van de vrijheidsstrijd 1936-‘39. De vondst is uniek, niet eerder is er een dagboek gevonden van een Nederlandse Spanjestrijder en bovendien betreft het een zeer goed geschreven, uiterst fascinerend en indringend verslag van een jongeman die in een vreselijke oorlog terecht kwam. Yvonne Scholten, een kenner op het gebied van Spanjestrijders, zorgde dat het dagboek gepubliceerd werd en voorzag het van een relevant voor-en nawoord.
In 1936 breekt de Spaanse burgeroorlog uit. Spaanse fascisten, met militaire steun van Duitsland en Italië, verdrijven langzaam maar zeker de Spaanse Republiek. Aan deze strijd doen ook zo’n 650 Nederlandse vrijwilligers mee die aan Republikeinse zijde vechten. Evert Ruivenkamp is er een van en hij vertrekt in maart 1938 naar Spanje. Wat volgt is een verslag van zijn kennismaking met het land én de oorlog. Hij schrijft over de cultuur, het eten, zijn vriendschappen en de vele meisjes op wie de een na de andere internationale vrijwilliger verliefd wordt, maar ook over de gewonden, de doden en zijn haat jegens het fascisme.
Ruivenkamp lijkt constant te willen begrijpen en analyseren. Hij poogt de gedachten van de tegenstander te begrijpen en formuleert met weinig woorden hoe de oorlog steeds tragischere wendingen neemt. Halverwege het boek slaat de stemming dan ook om en word je als lezer steeds meer meegetrokken in een onmogelijke strijd. Daarmee geeft Ruivenkamp niet alleen een inzicht in zijn eigen belevenissen, zoals het verlies van zijn vrienden en een geliefde, of de honger en dorst, maar ook in de dynamiek van de oorlog zelf: hoe Europese staten zich afzijdig houden uit anticommunistische overwegingen, niet inzien dat het fascisme zegeviert en hoe ondertussen internationale vrijwilligers uit allerlei Europese landen wel de strijd aan gaan.
Het boek eindigt plots. Waarschijnlijk omdat aan het eind van 1938 alle internationale vrijwilligers naar huis worden gestuurd. Ook Ruivenkamp keert terug, zo beschrijft Scholten in het nawoord. Deze terugkomst geeft een pijnlijke episode uit de Nederlandse geschiedenis weer, bij thuiskomst verliezen de Spanjestrijders namelijk hun Nederlandse nationaliteit. Bovendien houdt de Centrale Inlichtingendienst hen in de gaten, met als gevolg dat de meeste Spanjestrijders op een officiële lijst van ‘links-extremistische’ personen komen te staan. Na de Duitse inval komt deze lijst in handen van de nazi’s. Het bestaan van dit dagboek is daarom om meerdere reden uniek. Niet alleen omdat Ruivenkamp als jongen zonder hoog genoten opleiding een prachtig verslag schreef, maar ook omdat het bezitten van dergelijke teksten tijdens de Tweede Wereldoorlog uiterst gevaarlijk was. Dat dit dagboek er dus toch is, en dat Yvonne Scholten het toegankelijk heeft gemaakt is dan ook van groot belang. Zowel voor ons historisch besef als om een inkijk te krijgen in het dagelijks leven aan het front.
_____
Een Hollandse jongen aan de Ebro. Dagboek van een Spanjestrijder is geschreven door Evert Ruivenkamp
verschenen bij Uitgeverij Jurgen Maas
Anna Teijeiro Fokkema is boekverkoper bij Boekhandel van Pampus, C. van Eesterenlaan 17
