Boek van Week 48
…en dan rolt er een heruitgegeven klassieker van de persen die je doet opveren! Tijdens het uitpakken van de dozen was ik blij verrast ‘En dan is er koffie’ van Hannes Meinkema aan te treffen. Een moderne klassieker, de oerroman van het feminisme, aldus uitgever Prometheus.
De titel prijkte op mijn leeslijst van de middelbare school en ik herinner mij goed, dat ik deze roman van begin tot het einde heb verslonden. Dat gold niet voor alle boeken op mijn lijst! Zelfs voor boekenwurmen zoals ik, was het hanteren van samenvattingen ook toen een geliefde bezigheid.
Overigens, tegelijk met ‘En dan is er koffie’ las ik ‘Oersoep’ van Bregje Hofstede (uitgeverij DasMag). Duidelijk 2023. Klaartje van Java Bookshop schreef er afgelopen week over. Overdonderend, soms schurend expliciet en -vond ik- een heel vernieuwende (feministische) roman, die mij aanzette om “En dan is er koffie” opnieuw op te pakken! Wat zou ik er anno 2023 van vinden?
Bij het herlezen van Meinkema’s baanbrekende roman uit 1976 bekroop mij langzaamaan wel een onrustig gevoel. In het discours van vandaag – zo vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen (het is nog geen woensdag als ik mijn recensie aan het papier toevertrouw) – zou je kunnen denken dat enkelen van ons terugverlangen naar een vroegere tijd. Een tijd waar Rosa, de hoofdpersoon van de roman, zich juist aan probeert te ontworstelen. Voor velen een verstikkende tijd van op het oog brave vrouwen en o zo verstandige mannen, in een tijdsgewricht (de jaren zeventig van de vorige eeuw) waar de klassieke verhoudingen flinke scheuren vertonen en de panelen schuiven.
In deze familieroman ligt je sympathie al snel bij de fors drinkende en vrijgevochten Rosa, jonge lerares Maatschappijleer op een middelbare school, oudste telg uit een traditioneel gezin met nog twee andere kinderen, Jaap en Arja. Jaap is bijna klaar met zijn medicijnenstudie en wil huisarts worden, net zoals vader Jacques. Arja, een vaderskindje, studeert ook, maar zonder passie. Moeder Cora bestiert het huishouden en haar dagelijkse doel lijkt het op harmonieuze wijze bij elkaar houden van het gezin. Daaromheen cirkelen de vriendin van Jaap – Josien – en Douwe, het slaapje van Rosa.
Meinkema begint haar niets verhullende roman met een telefoontje van moeder Cora aan Rosa. Het is maandag en het duurt nog een week voordat vader Jacques zijn verjaardag viert. Dat betekent, dat Cora een aanvang neemt met de voorbereidingen voor de viering van de verjaardag van vader en man. Belangrijk onderdeel van de voorbereidingen is om Rosa te bewegen dit keer wél aanwezig te zijn en haar te motiveren een nieuwe jurk aan te schaffen. “Dat zal je vader leuk vinden.” Dat zet de toon en in de zeven dagen die volgen fileert Meinkema de onderlinge gezinsverhoudingen. Via originele dialogen leef je mee met de strijd van Rosa om aan de beklemming van het gezin te ontkomen. Opnieuw werd ik gegrepen door de enorme eenzaamheid die een dergelijke strijd met zich mee kan brengen. Volwassen of niet, je blijft toch zoeken naar de erkenning van je ouders.
Met onderkoelde humor hanteert Meinkema een techniek die perfect past bij hetgeen zij ons lijkt te willen vertellen. Via het wisselende perspectief van de zeven hoofdrolspelers ontleedt Meinkema het zichtbare en onzichtbare gedrag van de karakters in en rond het gezin, een gezin met een geheim. Van buiten levend volgens de geldende gezinsnormen, van binnen in de war en naakt. De apotheose in het laatste hoofdstuk, in de laatste zinnen, benadrukt de tijd waarin de roman zich afspeelt, maar dat doet niets af aan haar zeggingskracht. Integendeel. Als jonge vrouw in een dergelijke omstandigheid wil je dan nog maar één ding: wegwezen en je eigen leven leiden!
Hannes Meinkema – pseudoniem van Hannemieke Stamperius – was literatuurwetenschapster, vooraanstaand feministe en winnares van de Annie Romeinprijs. In november 2022 overleed zij.
_____
En dan is er koffie is geschreven door Hannes Meinkema
verschenen bij uitgeverij Prometheus
Petra Hoogenboom is boekenadviseur bij IJburg Boeken, IJburglaan 561
