Deze week komt het zestiende gedenkboek van Rogier Schravendeel over Joodse straten in Oost uit. Dit keer een boek met meer dan 300 pagina’s over meer dan duizend weggevoerde en meestal vermoorde bewoners uit de Eerste, Tweede en Derde Oosterparkstraat en Oosterpark.
In Buurtmensen interviewt Fokko Kuik mensen die zich inzetten voor hun buurt in Oost. Anja van Mil maakte de foto’s.
Rogier Schravendeel (61) werd geboren in Moordrecht. Hij gooide hij een aantal keren in zijn leven het roer om. Na een niet afgemaakte studie Agrarische Sociologie van niet-westerse gebieden aan de landbouwuniversiteit in Wageningen, ging hij in 1984 Nederlands studeren aan de UvA.
Toen hij tijdens promotieonderzoek naar een onderwerp uit de negentiende eeuw ziek werd en toch nog onverwacht herstelde van kanker, besloot hij na een intensieve religieuze ervaring dat hij iets heel anders moest gaan doen: ‘Het leven zelf gaan leven’. Het internet stond halverwege de jaren negentig nog in de kinderschoenen en nieuwsgierig als hij was, besloot hij daar zijn werk van te maken.
Tussen 1997 en 2001 had Rogier een eigen internetbedrijf, waarbij hij onder andere het concept Buurt Online ontwikkelde. Sinds 1996 woont hij op het Java-eiland. Hij raakte met name geïnteresseerd in de geschiedenis van de Indische Buurt en besloot deze buurt als pilot te nemen voor nadere uitwerking van het concept Buurt Online. Met de door hem opgezette, nog steeds bestaande website indischebuurt.nl stond hij aan de wieg van een levendig platform waarin buurtbewoners hun verhalen over de geschiedenis van hun buurt konden uitwisselen.
Toen in 2001 de internetbubbel uit elkaar spatte en zijn bedrijfje ter ziele ging, besloot Rogier dat het nu tijd was voor een definitieve keuze op het gebied van werk. Het moest iets in de buitenlucht of met mensen zijn, dus hij zocht werk in de bouw en ging er een avondstudie civiele techniek aan de hts bij volgen.
‘Het liefst had ik als ingenieur ergens in de wereld een groot maritiem project aangelegd’, vertelt Rogier. Die droom kwam niet uit maar hij had wel een mooie tijd tijdens een interessant bouwproject aan de Dode Zee in Jordanië. Ook bracht hij in die periode een tijd door in Djedda (Saoedi-Arabië). Daar was weinig vertier en had hij ’s avonds tijd om online weer invulling te geven aan zijn voortdurend groeiende belangstelling voor de geschiedenis van de Indische Buurt.
Rond die tijd stuitte hij op een bericht dat er voor de oorlog een synagoge was geweest in de Molukkenstraat. Terug in Amsterdam besloot hij er naar te gaan informeren bij oudere buurtbewoners, maar niemand kon zich dat herinneren. En dat er Joodse mensen hadden gewoond in de Indische Buurt was ook niet bekend. Rogier besloot het uit te zoeken en kwam er achter dat 558 Joodse mensen uit de Indische Buurt naar Duitsland zijn afgevoerd. Dit schokte hem ‘Het is verschrikkelijk dat dat is gebeurd, maar het is minstens even verschrikkelijk dat dit om opportunistische redenen uit ons collectieve geheugen gewist leek te zijn.’
Rogier zocht contact met Gunther Demnig, initiatiefnemer van Stolpersteine (‘struikelstenen’ waarmee Joodse slachtoffers van de Holocaust in heel Europa herdacht worden). Maar die herdenkingsvorm bleek voor de Indische Buurt praktisch onhaalbaar te zijn. ‘Toen heb ik besloten om er mijn eigen vorm aan te geven met mijn herdenkingsboeken per straat of buurt, waarin ik zoveel mogelijk informatie probeer te verzamelen over de Joodse mensen die hier ooit woonden en toen onze buren waren’ legt Rogier uit.’
Dat eerste boek leverde veel, vaak emotionele, maar vooral positieve reacties op en daarom besloot Rogier door te gaan met het maken van boeken. Deze worden steeds in een oplage van 100 exemplaren gratis aan de huidige bewoners aangeboden. Het zestiende boek gaat over de Oosterparkbuurt en is in samenwerking met het 4 mei-comité van de Oosterparkbuurt tot stand gekomen
‘Het werken aan zo’n boek valt me wel steeds zwaarder’, zegt Rogier al aan het begin van mijn interview. Sinds september 2024 werkt hij aan het lijvige werk dat nu bij de drukker ligt en vanaf 2 mei wordt uitgereikt aan belangstellenden uit de buurt. ‘Ik stond ‘s morgens vaak al rond 5 uur op om er een paar uur aan te werken, voordat ik naar mijn werk ging bij de gemeente Amsterdam. Ik verzamel al mijn informatie online vanuit huis. Het stadsarchief is een ongelofelijk rijke bron van informatie, maar daarnaast is er online nog veel meer interessants te vinden over het leven van de vele joodse mensen in Amsterdam-Oost.’
Rogier wijst op een willekeurige foto van een concentratiekamp die in het boek te vinden is, met enthousiaste bewakers met knuppels en honden, die lachend op de foto staan. ‘Het raakt me dat niet alleen de kampslachtoffers, maar ook de bewakers, beulen en moordenaars allemaal gewone mensen waren, zoals jij en ik! De essentie van het herdenken is wat mij betreft niet zozeer dat er toen Joden zijn weggevoerd uit Amsterdam, maar dat dat onze buren waren, terwijl de meeste mensen, mensen zoals jij en ik, de andere kant op keken. Het treurige is dat ik het allemaal steeds beter begin te begrijpen. Zelfs de kampbeulen tonen normaal menselijk gedrag, vrees ik. Het beeld van de mens dat oprijst uit deze episode van de geschiedenis begint me steeds meer te deprimeren.’
In zijn missie om de mensen meer bewust te maken van de geschiedenis van de eigen buurt, lijkt Rogier inmiddels behoorlijk geslaagd. Hoeveel nieuwe boeken over dit onderwerp er nog komen weet hij niet. ‘In ieder geval nog wel over het Boerhaveplein.’ Maar inmiddels zet hij zich ook in voor andere activiteiten. Hij organiseert naar aanleiding van de huidige politieke situatie vredesmaaltijden in Oost. Op 5 mei is er weer één in de Muiderkerk. En in september hoopt hij een hele grote vredesmaaltijd te organiseren in het Oosterpark. Inspiratiebronnen daarvoor zijn een filosofie uit Zuidelijk Afrika: Ubuntu (het geloof in een universeel gedeeld verbond dat de gehele mensheid verbindt) en de gedachte dat alle mensen broeders en zusters zijn.
Rogier heeft zich ook verbonden met een comité dat zich inzet om zo mogelijk nog dit jaar een monumentje op te richten voor de verdwenen synagoge op de hoek van de Linnaeusstraat en de Polderweg.
Het is me duidelijk: Rogier Schravendeel bulkt nog van de energie om naast zijn werk als projectmanager bij de gemeente invulling te geven aan zijn hogere missies in het leven. Anders dan wat we de laatste tijd veel horen van regeringsleiders – dat we ons moeten voorbereiden op een oorlog – heeft Rogier liever dat we ons voorbereiden op de vrede. Iedereen die meer over zijn activiteiten wil weten of interesse heeft in samenwerking, kan ik zijn website www.rogierschravendeel.nl aanbevelen.
Op het moment dat we dit schrijven zijn er nog wat plaatsen beschikbaar voor de vredesmaaltijd in de Muiderkerk op 5 mei a.s. vanaf 18.00 uur. Aaanmelden kan via [email protected].
