‘Waar ben je het meest bang voor?’ Dat vraagt mijn huisgenoot, terwijl hij opleest wat er op mijn theezakje staat. Ik heb geen antwoord, maar moet denken aan een lezing van de Vlaamse psychiater Damiaan Denys. In die lezing vertelt hij dat angst nooit gaat over hoe de werkelijkheid is. Angst heeft betrekking op onze verbeelding.
Daarnaast legt Denys uit dat angst een gevoel van controleverlies is. Echter, het hebben van controle is een illusie. Bij het najagen van controle vervangen we namelijk de oncontroleerbare realiteit door controleerbare fictie. We willen bijvoorbeeld alles in cijfers vangen. Dat is te zien aan de opkomst van de stappentellers, Tripadvisor en de talloze corona statistieken. Het voelt misschien alsof we controle hebben, maar de stappenteller kan een fout getal weergeven of de GGD kan de cijfers nog niet hebben ingevoerd.
Tot mijn verbazing vertelde Denys dat bepaalde beleidskeuzes gebaseerd zijn op ons verlangen naar controle. De meeste stoplichtknoppen zijn al sinds de jaren ’90 geautomatiseerd en toch blijven alle knoppen hangen. Denys eindigt zijn lezing met de oproep om geen controle te verlangen. Want de enige manier om echt controle te verkrijgen is door geen controle te willen hebben.
Een grote angst van mij was bijvoorbeeld dat ik later ontevreden terugkijk op mijn leven. Ik had bedacht dat ik in de toekomst tevreden zal zijn als ik veel feestjes heb en hard werk. De oncontroleerbare realiteit is dat ik mezelf niet kan garanderen dat ik later tevreden terugkijk op mijn leven. De controleerbare fictie is dat veel feestjes een garantie zijn op mijn tevreden gevoel. Ondertussen heb ik door Denys gerealiseerd dat ik geen controle heb over hoe ik mijn leven later zal beoordelen. Het heeft geen zin om te doen alsof dat wel zo is.
Als er binnenkort dezelfde vraag op mijn theezakje staat, zal ik tegen mijn huisgenoot zeggen dat ik het meest bang ben om mijn vertrouwen te verliezen. Want alleen vol vertrouwen kan ik mijn verlangen naar controle loslaten. Alleen dan kan ik de wereld, die chaotisch en onvoorspelbaar is, echt aankijken.
