Helen Gerretsen woont in Oostpoort. Haar woonomgeving inspireert haar. Meteen na haar besluit om aan de Polderweg te gaan wonen, bleek deze locatie aanleiding te geven tot een vocabulaire. Wat is dit voor een verzameling straatnamen?
Helen Gerretsen
Direct kwam ik te spreken over: bij mij op het dorp. Want ook al is dit een deel van Amsterdam, dit buurtje is duidelijk afgekaderd – en wel door spoordijken, ringvaart en de aloude Linnaeusstraat, die het dorp uitleidt naar de grote stad, en aan de andere kant de lommerrijke Watergraafsmeerpolder in.
Wat vinden wij hier op het dorp? We vinden hier heel dorpsachtig: een Polderweg. Deze is genoemd naar de Overamstelpolder, waar het dorp in ligt. Om de naam had ik deze weg nooit moeten kiezen, want de polder is wel mijn minst favoriete landschap. Afgezien hiervan is de Polderweg een begrip in Amsterdam. Wie een kat of hond wilde, ging eenvoudig naar… de Polderweg. Deze was in 100 jaar synoniem geraakt aan het dierenasiel hier. Ook al niet geschikt voor een verhaal op feestjes.
Juist wel positief is: op de Polderweg sta je tenminste met beide benen op de grond. Want pas op: hoe verraderlijk is dit dorp! Verlaat je de veilige Polderweg om het dorp in te duiken, dan verlies je onverhoeds alle vaste grond en word je plotseling opgetild naar gevaarlijk etherische hoogten! Namelijk regelrecht naar Utopia.
Overigens houd ik daar wel van: een ideaalbeeld nu en dan geeft inspiratie en beweging.
Dat blijkt ook wel. De volgende etherische hoogte heet maar liefst: Walden. Walden is ook al een ideaalbeeld, namelijk van een samenlevingsvorm, in Bussum uitgeprobeerd door Frederik van Eeden in navolging van Henry Thoreau. Wat wilde deze kolonie Walden? Zij wilde: transcendente individuen verzamelen voor een voorbeeldige gemeenschap. Nou, dat is ook mijn idee. Mensen die de waan van de dag weten te ontstijgen, kunnen de wereld redden.
Het is uit de kunst, dat idealisme op de vierkante kilometer. Kan er nog wat bij? Jazeker. Het straatje Walden komt uit op: Atlantis – het mythische land waar de bewoners leefden in volmaakte harmonie.
Maar wacht – vanuit Atlantis komen we op Avalon: het eiland dat slechts bereikbaar is voor diegenen, die in staat zijn de magische boot te roepen. Transcendente individuen dus, die ook makkelijk het Nirwana bereiken: de opperste geestelijke staat.
Let wel: dit zijn geen boektitels, maar straatnamen. Altijd als men eenvoudig vraagt: “Wat is uw adres?” antwoordt men langs de neus weg: “Walden 39.” “Atlantis 10.” “Avalon 308.” Hoe louterend zal dit zijn!
En we zijn nog lang niet rond! Het dorp biedt, vermomd als straatje, de meest idyllische tuinen om aan te wonen: het El Dorado [1], het Arcadia [2], natuurlijk het Paradijs [3], de Tuin van Hera [4], de Hof van Eden [5], en tenslotte: het Land van Cocagne. Hier is het Paradijs dan werkelijk gerealiseerd: in het Land van Cocagne vliegen de gebraden ganzen door de lucht, groeien de pannenkoeken aan de bomen en zijn de rivieren van limonade!
Alles wat betekenis kan geven aan het leven juich ik toe. Maar dit is wel een hoogmoedige opeenstapeling van wensbeelden!
Dat moet men ook hebben ingezien, want er is voor compensatie gezorgd. Namelijk met het Dulcie Septemberpad. Deze anti-apartheidsactiviste moest het hoofd natuurlijk wel koel houden. Ook compensatie komt van de allerminst utopische Oranje-Vrijstaatkade. Over de Afrikaander herkomst hebben we het nu niet. Maar er is nog een associatie, een sympathiekere: die van de Oranjevrij-staat van Roel van Duyn. Deze Oranjevrij-staat was een Kabouterland met een regering. Deze regering bevocht het consumentisme. Is dit sindsdien niet alleen maar urgenter geworden?
Maar ook een Kabouterland is weer een wensbeeld.
Nee, werkelijk tegenwicht voor die overmacht aan utopisme kan toch alleen het laagveen van mijn Polderweg bieden en zo op het dorp de harmonie bewaren.
[1] El Dorado: een mythisch goudland (gesitueerd in Z-Amerika)[2] Arcadia: utopisch land vol bloemen, fruit en bossen
[3] Paradijs: hemelse tuin
[4] Tuin van Hera: Griekse mythologische tuin
[5] Hof van Eden: zie Arcadia
De utopienamen zijn bedacht door uw buurtgenoot Fred Pach, voorheen docent wiskunde aan het Montessori College. Als ik het goed (van hemzelf) begrepen heb was dit nav een prijsvraag van het stadsdeel.
En die Oranje Vrijstraat die er al was vormde juist de inspiratiebron voor zijn straatnamen. Maar u heeft de krakerstijd in Amsterdam misschien niet meegemaakt.
In 2006 schreef het stadsdeel Oost-Watergraafsmeer een prijsvraag uit om voorstellen te doen voor de straatnamen van wat inmiddels Oostpoort is. Uit het voorstel wat ik toen heb ingediend:
“Van de huidige straten blijven bij de herinrichting van het Polderweggebied in ieder geval de Oranje-Vrijstaatkade en de Polderweg intact. Dat zijn redelijk bekende straten en het is dan ook aantrekkelijk die namen te handhaven.
De Oranje-Vrijstaatkade hoort, evenals de Fronemanstraat en de Beijersweg [inmiddels verdwenen straten rondom het Sportfondsenbad, FP], qua naamgeving bij de Transvaalbuurt, maar ik denk dat de meeste mensen het gevoel hebben dat de Transvaalbuurt bij de Linnaeusstraat ophoudt. Bovendien zijn namen die verwijzen naar de Boerenoorlog wat uit de gratie.
Maar gelukkig kennen we de Oranje Vrijstaat ook in een andere context, namelijk uit de Kabouterbeweging (1970). En daarmee hebben we een thema voor de naamgeving van de straten: ideale of utopische samenlevingen.
Zoals gezegd, de Polderweg mag zo blijven heten, en het staat eenieder vrij om daarbij aan het poldermodel te denken.”
Daarna kwamen in mijn voorstel ongeveer de huidige straatnamen, waar van hogerhand buiten mij om nog wel wat mee geschoven is. De meest centrale straat, die nu Waldenlaan heet, had ik Utopiaweg of -laan of -straat willen noemen omdat die naam het meest herkenbaar het thema aangeeft. En ik had Land van Cocagne, zonder -plein, mooier gevonden. Maar ach…
Ik vind het leuk dat de straatnamen nog steeds reacties oproepen.
Jo Haen-van Langen Ik vind het een schande dat er niet één straat genoemd is ter herinnering aan het feit dat de Joodse Amsterdammers zich hier op de Polderweg moesten verzamelen om naar de kampen te gaan. Maar wel namen geven als Nirwana, het El Dorado, het Arcadia, natuurlijk het Paradijs, de Tuin van Hera, de Hof van Eden , en tenslotte: het Land van Cocagne. Het contrast kan niet groter zijn. Een gotspe. Wat een gebrek aan historisch besef!