8 ‘Typerend voor deze bewegingen is eerder de uitzonderlijke perfectionering van middelen en dan op de eerste plaats de propagandistische middelen in ruime zin, in combinatie met blindheid of zelfs onbegrijpelijkheid van de doelen die daarbij worden nagestreefd.’
Het is een merkwaardig maar zeer begrijpelijk verschijnsel. Een auteur die al vijftig jaar overleden is en waarvan de tekst een vertaling is van een bandopname en waarvan de exemplaren over de toonbank vliegen. De voordracht van filosoof en socioloog Theordor W. Adorno heeft eind vorig jaar in Duitsland veel teweeg gebracht. De voordracht verscheen eind vorig jaar al gauw in de top honderd meest populairwetenschappelijke boeken. Op Amazon stond het boek zelfs enige tijd op nummer één, althans, onder de rubriek ‘fascisme’. Het boek is ondertussen ook naar het Nederlands vertaald. Waarom? Het is schrikbarend hoe actueel zijn voordracht is en hoeveel parallellen er nog zijn te trekken ruim vijftig jaar na dato.
In Aspecten van het nieuwe rechts-radicalisme waarschuwt Adorno in 1967 niet alleen voor de opkomst van nieuwe radicaal-rechtse partijen ongeveer twintig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, maar weet Adorno zeer zorgvuldig te analyseren dat deze partijen nooit het politieke landschap verlaten hebben omdat ze een permanent bijverschijnsel zijn van wat hij de naoorlogse neoliberale verhoudingen noemt. Naar zijn weten schept de kapitalistische samenleving zelf de voorwaarden voor het ontstaan van rechts-radicalisme.
Volgens Adorno creëert het kapitalisme een voedingsbodem voor rechts-radicalisme doordat mensen de impressie krijgen dat ze de controle over hun bestaan kunnen terugwinnen die ze zijn verloren in de hedendaagse neoliberale verhoudingen. Denk hierbij vooral aan het huidige migratie- en klimaatbeleid en de almaar machtigere Europese Unie, die deze controle over het eigen bestaan nog meer reduceert. De parallellen zijn alom.
Ondanks de ook ogenschijnlijke verschillen en de gedachte van Adorno dat het heden niet zomaar te vergelijken is met het verleden, herinnert deze zeer kundige en kortstondige voordracht van nog geen honderd pagina’s ons aan ondenkbare tijden die in het licht van zijn these pagina voor pagina steeds minder ondenkbaar worden. Het zal voor menig lezer een pijnlijke herkenning zijn. Een aanrader voor iedere lezer die zich interesseert in één van de grootste politieke veranderingen van het laatste decennia, de teloorgang van de traditionele middenpartijen en de opkomst van het rechts-populisme.
_____
Aspecten van het nieuwe rechts-radicalisme is geschreven door Theodor W. Adorno
vertaald door Mark Wildschut
verschenen bij de Vrije Uitgevers
en gekozen door Robin Dirker van Boekhandel van Pampus, KNSM-laan 303
