Als secretaris van de Stichting Vrienden van Watergraafsmeer had ik begin oktober het genoegen om de ceremonie van de onthulling van een grafsteen voor Pieter Nieuwland te mogen leiden. Voor ik hierover verder schrijf vertel ik u meer over deze bijzondere man.
René van Eunen | Foto’s Jo Haen en Ron de Wit
Het wonderkind van de Watergraafsmeer Pieter Nieuwland was één van de grootste wetenschappers die ons land heeft gekend. Hij was natuurkundige, scheikundige, wiskundige, zeevaartkundige, sterrenkundige, taalkundige en dichter. Pieter werd op 5 november 1764 aan de Schagerlaan te Watergraafsmeer geboren als zoon van Barend Nieuwland en Marretje Klinkert. Drie dagen later werd hij thuis gedoopt door dominee Klepperbein van de Lutherse kerk. De Schagerlaan bestaat nog altijd, in de woonwijk Julianapark, maar Pieters geboortegrond is drastisch veranderd.
Zijn eerste onderwijs ontving hij van zijn moeder en toen hij nauwelijks vijf jaar oud was kon hij al vrij goed lezen en schrijven. Zijn vader leerde hem algebra, wiskunde en aardrijkskunde. Hij schreef ook gedichten. Het is te begrijpen, dat het ‘Wonderkind van de Watergraafsmeer’, zoals hij spoedig genoemd werd, ook de belangstelling van de geleerden trok. Het zou te ver voeren om in te gaan op zijn vele studies en leermeesters. Laat ik volstaan met te zeggen dat hij op vele gebieden een briljante leerling was.
In 1787 werd hij op 23-jarige leeftijd door de bestuurders van het Amsterdamsche Athenaeum tot lector in de wis- sterren- en zeevaartkunde benoemd en in 1793 werd hij hoogleraar in natuur- en wiskunde in Leiden. Dat ambt heeft hij niet bekleed; hij overleed op 14 november 1794 aldaar aan een verlammingsziekte, waarschijnlijk van besmetting afkomstig. Zijn laatste woorden waren: “Ik heb het wel”. Volgens zijn uitdrukkelijke wens werd hij niet in de kerk maar in de vrije natuur begraven. Omdat de Watergraafsmeer nog geen begraafplaats had, werd hij op de nieuwe begraafplaats Rustoord te Diemen begraven.
Grafsteen
Pieters vrienden gaven dr. P. J. Michell opdracht een grafmonument voor hem te ontwerpen. De gebroeders Ziezenis tekenden en graveerden dit ontwerp. Het grafmonument zou een soort piramide worden met een urn bovenop de spits. Aan de voet treurt Natuur, gesymboliseerd door een vrouw, om de dood van haar kind. Het monument is er nooit gekomen vanwege de barre tijden die onmiddellijk na Pieters dood aanbraken met de komst van de Fransen. Er werd wel een eenvoudige grafsteen geplaatst met het opschrift ‘Natuur weenende om haar kind’. In hetzelfde graf werd iemand van het geslacht Sinderam begraven. Jo Haen ontdekte dat het stoffelijk overschot van Pieter Nieuwland nog altijd begraven ligt op Rustoord. Het graf bleek in 1833 geschud te zijn waarbij de stoffelijke overschotten van Nieuwland en Sinderam in eenzelfde kist werden geplaatst die dieper in het graf werd herbegraven. Andere overledenen zijn later op de bovenste niveaus begraven. Pieters grafsteen is toen verwijderd.
Binnen de stichting waren wij het er over eens dat deze bijzondere man het verdient om met een grafsteen geëerd te worden. Dit was niet mogelijk op de plek waar hij daadwerkelijk begraven ligt, maar wel er tegenover aan het pad ernaast. In samenwerking met Belangenvereniging Rustoord en de Gemeente Diemen lieten wij door grafsteenhouwerij Berkenhamer een grafsteen vervaardigen. En zo werd op 7 oktober jl. op Rustoord de grafsteen onthuld door de Diemense wethouder Matthijs Sikkesvan den Berg en Pieter Ton, een leerling van het Pieter Nieuwland College in de Watergraafsmeer.
Dit gebeurde in het bijzijn van onder anderen bestuursleden van de Belangenvereniging Rustoord en de Historische Kring Diemen en de rector van het Pieter Nieuwland College. Dat het bij mag dragen aan de herinnering aan het wonderkind Pieter Nieuwland.
