In de reeks Sculpturen van Oost ditmaal ‘Mbulu Ngulu’ van beeldend kunstenaar Alexander Schabracq. Het beeld, van beton en brons, is in 1991 geplaatst op een reclamezuil (peperbus) en stond toen op de hoek van de Czaar Peterstraat en de Oostenburgergracht. In 2019 is het beeld verplaatst naar de overzijde, daar waar de Sarphatistraat eindigt.
Sculpturen | Méland Langeveld
Mbulu Ngulu betekent in de WestAfrikaanse Bantu-taal letterlijk: ‘de verbeelding van de geest van de dode’. Het bovenste deel van dit beeld is het ovale oranje hoofd met rood-witte hoorns, paarse uitsteeksels en een grote inham in het midden met daarin drie gele ballen. Het hoofd heeft een enorme afmeting en dat is in de West-Afrikaanse beeldenkunst gebruikelijk om daarmee de concentratie van spirituele krachten te benadrukken. Het deel eronder is een symbolische representatie van het menselijke lichaam.
‘Mbulu Ngulu is blijvend, reclame vergankelijk’
Het gat erin symboliseert de desintegratie van het lichaam na de dood. De paarse stangen die uit het hoofd steken, hebben ook betekenis: ze verwijzen naar de uitstraling van de geest, als een soort aureool. Deze symboliek is geheel West-Afrikaans, ondanks dat dit een moderne versie van de oorspronkelijke reliekhouder is.
Beschermer van de doden
De Mbulu Ngulu is een beschermer van de doden. De Kota-stam uit het WestAfrikaanse Gabon vervaardigde destijds beelden om geesten van voorouders te verbeelden en te vereren. Traditioneel zijn de beelden uit hout gesneden, bedekt met brons en geplaatst op een mand met overblijfselen van een voorouder. In tijden van tegenspoed vroeg men hen om advies en versterking van krachten. Desgevraagd konden de beelden ook een overspelige vrouw tot wanhoop drijven. In de twintigste eeuw raakten ze uit de gratie en werden verbannen of verwoest.
Ondanks deze rijke Afrikaanse voorgeschiedenis is de maker van Mbulu Ngulu een Nederlander. Alexander Schabracq woont en werkt in Amsterdam. Hij laat zich inspireren door primitieve kunst uit verre oorden en hij is zeker niet de eerste. De hoekige en vierkante vormen in Picasso’s omstreden schilderij ‘Les Demoiselles d’Avignon’ verraadden al in 1907 een inspiratie uit de Afrikaanse beeldenkunst. Het is een van de werken die ervoor zorgde dat er een nieuwe kunststroming ontstond: het kubisme.
Waken over de levenden
Maar wat doet een Afrikaanse reliekhouder dan toch op een zuil vol met reclameposters? Hier op dit drukke kruispunt vervult hij zijn oorspronkelijke functie: hij waakt over de passerende mensen. Hier waakt hij dus niet over de doden, maar over de levenden. Omdat de Mbulu Ngulu traditioneel op een mand met overblijfselen van een voorouder geplaatst werd, staat hij nu boven op een peperbus. Het is een simpel beeld –‘een hoofd op drie pootjes’ – maar tegelijk een beschermer. ‘De peperbus maakt onderdeel uit van het kunstwerk. Mbulu Ngulu is blijvend, reclame vergankelijk,’ aldus Schabracq. Bij de plaatsing in 1991 was het beeld niet geheel onomstreden. Het reclamebureau Publex wilde in eerste instantie geen reclame meer op de zuil plakken. Bij de herinrichting van de Eilandenboulevard in 2019, waar de kade van de Oostenburgergracht deel van uit maakt, dreigde het beeld te verdwijnen. Schabracq kreeg het per toeval te horen en tekende protest aan bij de gemeente. Het beeld bleef op zijn peperbus staan, en ging naar de overkant van de straat
