Begin september werden bij de Linnaeuskade 33 vier Stolpersteine aangebracht in het trottoir. Met deze ‘struikelstenen’ worden Samuel Verdoner, de laatste voorzanger van de Indische Buurt, zijn vrouw en hun twee kinderen herdacht.
Arie van Tol
Sinds eind 2007 worden in Nederland Stolpersteine geplaatst. In Amsterdam verscheen de eerste op 4 mei 2009. In Oost zijn met name in de Transvaalbuurt en de Oosterparkbuurt veel gedenkstenen in de stoepen terug te vinden. ‘Maar ook uit de Indische Buurt werden meer dan 550 mensen weggevoerd en vermoord,’ vertelt Rogier Schravendeel. Hij vindt dat bewoners van nu niet genoeg stil kunnen staan bij wat door hem onverbloemd de genocide van Amsterdam-Oost wordt genoemd. Een genocide die vergeten werd. In de openbare ruimte van het stadsdeel is van het Joods verleden praktisch niets meer terug te vinden.
Gazzen
Bij het doorspitten van archieven over het Joodse leven in de Indische Buurt stuitte Rogier op voorzanger Samuel Verdoner. Zijn verhaal sprak hem erg aan, met name door parallellen met zijn eigen leven. In het boekje Samuel Verdoner, de laatste gazzen van de Indische Buurt, is het verhaal minutieus opgetekend. Centraal staat Rechouwous, de Joodsche Vereeniging voor de Indische Buurt. Verdoner, een afgestudeerd seminariestudent, is al enkele jaren actief in die vereniging als hij in het najaar van 1934 wordt geïnstalleerd als gazzen en cursusleider. Gazzen is het Joodse woord voor voorzanger / voorlezer in de Synagoge, het is een belangrijke functie in het Joodse verenigingsleven.
Einde
Met de inval van de Duitsers in mei 1940 nadert ook het einde van Rechouwous. In de zomer van 1940 vinden er nog enkele georganiseerde activiteiten plaats in de Indische Buurt. Daarna zijn er nog een paar op het adres van Samuel Verdoner zelf, Linnaeuskade 33. Aanvankelijk blijft deportatie hem en zijn familie bespaard, maar na verblijven in kamp Amersfoort, kamp Westerbork en kamp Bergen-Belsen komen Samuel Verdoner, zijn vrouw en hun twee jonge dochtertjes uiteindelijk als zo velen aan hun gruwelijke einde in Auschwitz.
Buren
Het initiatief voor de Stolpersteine en het uitbrengen van een boekje over het leven van Samuel Verdoner is één van de vele initiatieven van Rogier Schravendeel. In de Indische Buurt was hij de afgelopen jaren betrokken bij herdenkingen, onthullingen e.d. Hij heeft hij ook vele andere levens van joodse buurtbewoners in Amsterdam-Oost opgetekend, zoals die van de Blasiusstraat, een straat waarin alleen al een kleine 1.400 bewoners werden vermoord.
‘Herdenken werkt therapeutisch, maar bevat ook een waarschuwing,’ zegt Rogier, ‘Kennis van de ondergang destijds van wie onze eigen buren waren – en hoe we reageerden – is heel belangrijk. De opnieuw optredende polarisatie in onze huidige samenleving is zorgwekkend, de vele vormen van uitsluiting. Laten we elkaar toch vooral als broeders en zusters blijven beschouwen.’
Uitsluiting Rogier richt de blik beslist niet alleen op het verleden. In de vorige Dwars schreef Daan van Pagée over zijn initiatief ‘Breng ze veilig thuis’. Hij zet zich in om Nederlandse kinderen van IS-ouders terug naar Nederland te halen. Daarbij heeft hij een geslaagde speelgoedactie op touw gezet, met als doel meer bekendheid aan de gruwelijke omstandigheden van deze kinderen te geven, aan wie vandaag de dag het recht tot leven ontzegd wordt. ‘Het is een nog concretere manier van vechten tegen uitsluiting, hier en nu…’
- Het boekje over Samuel Verdoner is te koop in de Linnaeus Boekhandel, de Java boekhandel en bij Serton Records in Betondorp.
